Τμήμα του κάστρου της Ιερισσού πριν τον σεισμό του 1932. Διακρίνεται το τείχος, και μέσα από αυτό, η στέγη της εκκλησίας και το καμπαναριό. [Φωτογραφία της Μαρίας Χασάπη Σιδερά]
Δημοσιεύθηκε στο 17ο τεύχος του πολιτισμικού περιοδικού "Κύτταρο Ιερισσού"
Κείμενο: Χρήστος Καραστέργιος
Ο χρόνος, οι φυσικές καταστροφές[1], και κυρίως ο άνθρωπος, κατέστρεψαν τις περισσότερες ορατές ιστορικές πληροφορίες στη περιοχή της Ιερισσού. Γι΄ αυτό τον λόγο είναι χρήσιμες οι αναφορές που μας δίνουν, εκτός της αρχαιολογικής σκαπάνης, παλιές δημοσιεύσεις περιηγητών και εφημερίδων της εποχής. Μία τέτοια αξιόλογη πληροφορία αντλούμε από την εφημερίδα «Νεολόγος[2]» της Κωνσταντινούπολης του 1872[3].
{ΛΙΑΡΙΓΚΟΒΗ (Μακεδονίας) 24)6 δεκεμβρίου (Ἰδιαιτέρα ἀλληλογραφία «Νεολόγου»).
Διελθόντες διὰ τῆς ἀρχαίας πόλεως Ἀκάνθου, εἰς τὴν τοποθεσίαν τῆς ὁποίας κεῖται νῦν ἡ κωμόπολις Ἱερισσός, καθῆκον ἐνομίσαμεν νά δημοσιεύσωμεν πᾶν ὅ,τι ἐν τῇ κωμοπόλει ταύτῃ εἴδομεν ἀρχαῖον, ὅπερ ὁ πανδαμάτωρ χρόνος ἐσεβάσθη.
Ἐν τῇ ἀρχαία ἀκροπόλει, ἐν ᾖ σήμερον ἵδρυται συνοικία τῆς κωμοπόλεως, ὑπάρχει ἀρχαῖον ἑλληνικὸν τεῖχος, ἄνω τοῦ ὁποίου οἱ κατὰ τὸν μεσαίωνα ἐξουσιάσαντες τὰ μέρη ταὐτα Βενετοί ἀνήγειραν ἕτερον, σῳζόμενον ἔτι· πλησίον τῆς κωμοπόλεως κεῖται ἀρχαῖος βυζαντινὸς πύργος[4] οὗτινος πλεῖστον μέρος διατηρεῖται, ἐπὶ δὲ τοῦ πύργου εἶναι πλάξ, ἐφ ἧς ἀνέγνωμεν τὴν ἑξῆς ἐπιγραφὴν· ΔΙΑΔΟΥΜΕΝΟΣ ΣΥΛΛΑ ΘΥΪΑ ΔΙ…. Η ΧΑΡΙΣ.
Ἕν τέταρτον μακρὰν τῆς Ἱερισσοῦ ἐπὶ ὀροπεδίου εὑρίσκεται ἄντρον[5] ἄξιον περιεργείας, τὸ στόμιον τοῦ ὁποίου εἶναι ἱκανῶς ἀνοικτὸν καὶ ὑψηλόν, ὥστε δύναταί τις νά εἰσέλθῃ ἐλευθέρως, εἰς τὰ ἀριστερὰ τοῦ ἄντρου ὑπάρχει ἕτερόν τι μικρότερον ἐξ οὗ πηγάζει ἄφθονον ὕδωρ, «ἁγίασμα» ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων καλούμενον, πλησίον τοῦ ἄντρου ἵδρυται ἤδη ὁ ναὸς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου[6] ἐπὶ τῆς περιφερείας τοῦ ὁποίου ἀνωρύχθησαν ὑπὸ τῶν τεκτόνων δύο ἀγάλματα ἀνάγλυφα καὶ θλασθέντα ὑπ΄ αὐτῶν, εἴδομεν ἀμφότερα ταῦτα ἐλλειπούσης τῆς κεφαλῆς τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ἄκρου τοῦ δεξιοῦ ποδός, τοῦ δ΄ἄλλου, παριστῶντος ἱππέα, λείπει τὸ στῆθος καὶ τὸ ἥμισυ τοῦ ἵππου, πρὸς δὲ παρ΄ αὐτῷ ἔκειτο μάρμαρον, ἐφ΄ οὗ εἶναι γεγλυμμένον ρόδον, ἔχον ἑλληνικὴν ἐπιγραφὴν ἧς διέφυγε τάς τῶν κτιστῶν χεῖρας μόνη ἡ λέξιςΜΗΤΕΡ, αἱ δὲ λοιπαὶ ἐξέσθησαν ὑπὸ τῆς σφύρας[7].
Τα γράμματα ΟΡ. ΔΗ. ΑΚ., που βρισκόταν στον ναό των Ταξιαρχών, όπως τα αποτύπωσε το 1883 στο σύγγραμά του “ τα Μαδεμοχωριακά” ο Νικόλαος Βουργαρελίδης. Η διαφοροποίησή από τις άλλες περιγραφές της επιγραφής είναι ότι στη θέση του Η έχει το Ι. [Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Αθηνών, κώδικας 23]
Ἡ Ἱερισσὸς κειμένη, ὡς ἐρρέθη, ἐπὶ τῆς ἀκροπόλεως τῆς ἀρχαίας Ἀκάνθου, ἔχει λαμπρὸν ὁρίζοντα· ἔμπροσθεν αὐτῆς ἐκτείνεται εὐρεῖα θάλασσα, ἐκεῖθεν διορᾶται ἡ νῆσος Θάσος, ὁ λιμὴν τῆς Ὀλυμπιάδος[8] (Λειψιάστας νῦν), ἔνθεν δὲ καὶ ἔνθεν νῆσοι πολλαί, ἐπὶ τῶν ὁποίων σῴζονται ἀρχαῖα ἐρείπια[9], καὶ τάς ὁποίας ἐξουσιαζει ἡ μονὴ Βατοπαιδίου ἔχουσα ἐκεῖ καὶ μετόχιον· ἐπὶ τῆς ἐκκλησίας τῶν Ταξιαρχῶν[10], ἱδρυμένης ἐντὸς τῆς ἀκροπόλεως, εὕρομεν τὰ ἑξῆς γράμματα ΟΡ. ΔΗ. ΑΚ[11]. Τὶ δὲ ταῦτα σημαίνουσιν ἀφίνομεν εἰς τοὺς ἀρχαιολόγους νά κρίνωσιν….}.
Πιστεύουμε ότι συντάκτης του άρθρου είναι ο δάσκαλος τότε της Λιαριγκόβης (Αρναίας) και άλλων χωριών της ΒΑ Χαλκιδικής από το Βουργαρέλι της Ηπείρου, Σπυρίδωνας Γ. Βουργαρελίδης. Ο Σ. Βουργαρελίδης στη συνέχεια έγινε δάσκαλος στην Ιερισσό, παντρεύτηκε, και έμεινε μόνιμα στην κωμόπολη αυτή όπως και οι απόγονοί του.
[1]Η σημαντικότερη γνωστή φυσική καταστροφή ήταν ο σεισμός του 1932, που αφάνισε την μεσαιωνική αυτή πόλη και πλήθος μαρτυρίες από την αρχαία και την βυζαντινή ζωή του οικισμού.
[2]Ο Νεολόγος ήταν ελληνική εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης και έγραψε μια μακρά περίοδο λαμπρής παρουσίας για περισσότερες από 3 δεκαετίες (1867-1897), (1916-1917 ) (1925-1927).
[3]Εφημερίδα Νεολόγος, 13/25-12-1872, φ. 1185, σ.1.
[4] Ήταν ο Ιβηρίτικος πύργος του Κοτσακίου του 13ου αιώνα και βρίσκονταν πίσω από το σημερινό 1ο Δημοτικό σχολείο της Ιερισσού.
[5]Ο Ι. Παπάγγελος υποστηρίζει ότι το σπήλαιο αυτό είναι αρχαία στοά υδρομάστευσης σκαμμένη στον μαλακό ασβεστολιθικό βράχο (Ιωακείμ Παπάγγελος, [Ο Απόστολος Παύλος στην Χαλκιδική], Παγχαλκιδικός Λόγος, τεύχος 15, Απρίλιος- Μάιος- Ιούνιος 2013, σ. 9- 10).
[6] Περισσότερα για τη παράδοση και την εκκλησία του Αποστόλου Παύλου στην Ιερισσό στο: Χρήστος Καραστέργιος, Ο Απόστολος Παύλος και η Ιερισσός, Παγχαλκιδικός Λόγος, τεύχος 28ο, Ιούλιος-Αύγουστος- Σεπτέμβριος 2016, σ. 7.
[7]Ο Ι. Αποστολίδης υποστήριξε ότι ο χώρος αυτός χρησιμοποιήθηκε κατά την αρχαιότητα ως ιερό (Ι. Αποστολίδης, Οι «Παυλοκαταραμένοι» της Ιερισσού, Χ.Τ.Χ, τ. 2/1961, σ. 233).
[8] Προφανώς εδώ ο αρθρογράφος λανθάνει. Το πιθανότερο είναι ότι εννοεί το ασφαλές λιμάνι του Πλατύ που είναι εμφανές από την Ιερισσό.
[9] Εννοεί το νησί της Αμμουλιανής και τα γύρω νησάκια. Στον σημερινό οικισμό του νησιού σώζονταν αρχαία ερείπια.
[10] Είναι η εκκλησία των Αρχαγγέλων στον παλιό οικισμό της Ιερισσού.
[11] Την σύντμηση ΟΡ.ΔΗ.ΑΚ., (με την διαφοροποίηση από τους άλλους που την περιέγραψαν ότι στη θέση του Η στην επιγραφή έχει το Ι) την αναφέρει το 1883 στην ανέκδοτη ακόμα εργασία του «Τα Μαδεμοχωριακά», ο Νικόλαος Βουργαρελίδης, γιος του επίσης δασκάλου της Ιερισσού και της περιοχής, Σπυρίδωνα Βουργαρελίδη. Η εργασία αυτή είναι γραμμένη την περίοδο που ήταν δάσκαλος στην Ιερισσό. Την αναφέρει επίσης ο Γάλλος Πρόξενος της Θεσσαλονίκης E. Cousinery το 1793, όπου κάνει την υπόθεση ότι σημαίνει Ορος Δημου Ακανθίων, δηλ. ορόσημο του δήμου των Ακανθίων. Ο Γερμανός κλασικός λόγιος August Böckh πιστεύει ότι σημαίνει Όρος Δήμητρος Ακανθίας. Τελευταία γνωστή αναφορά γίνεται από τον Ch. Avezou το 1914. Σήμερα η πλάκα αυτή δεν υπάρχει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου