" Το σχέδιο της Ιερισσού με τις πρωτότυπες χαράξεις, την οργάνωση των οικοπέδων και την πρόνοια για ανοικτούς κεντρικούς χώρους, αποδεικνύεται πρωτοποριακό για την εποχή του και για μια ακριτική θέση όπως ήταν η Βορειοανατολική Χαλκιδική την εποχή εκείνη"
Κείμενο: ΜΑΡΙΑ ΛΙΛΙΜΠΑΚΗ-ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Δρ αρχιτέκτων, αρχαιολόγος
Η Ιερισσός βρίσκεται στην ανατολική ακτή του π.Νομού Χαλκιδικής, στον ομώνυμο κόλπο και στην αρχή της χερσονήσου του Άθω. Ο σημερινός οικισμός δημιουργήθηκε μετά τον σεισμό του 1932. Η νέα θέση του βρίσκεται βορειοδυτικά της παλαιάς και ψηλότερα ως προς το υψόμετρο της θάλασσας, όπου οι κλιματολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκότερες[1]. Η Ιερισσός αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα το 1918 (Β.Δ. 28.6.1918, ΦΕΚ 152Α/ 1918) και σήμερα είναι έδρα του Δήμου Αριστοτέλη. Ο πληθυσμός της στην απογραφή του 1928 που προηγήθηκε του σεισμού, ήταν 2.218 κάτοικοι[2].
Τα όρια της κτηματικής περιοχής της Ιερισσού καθορίστηκαν την 13 Σεφέρ 1245 ή 1830, με Απόφαση της Τουρκικής Διοίκησης, με αφορμή την πρόθεσή της να συγκεντρώσει και να εποικίσει πάλι τους αρχικούς τόπους εγκατάστασης, μετά την επανάσταση του 1821 οπότε οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν[3]. Η κτηματική περιοχή της Ιερισσού προέκυψε από απαλλοτριώσεις τριών αγροκτημάτων των Ι.Μονών Χιλανδαρίου, Ξηροποτάμου και Ξενοφώντος[4].
Η Ιερισσός την δεκαετία του ΄80 [αεροφωτογραφία του Ν. Παρθενιώτη]
Ο σεισμός του 1932. Ιδιαίτερη τομή για την πολεοδομική ιστορία της Ιερισσού αποτέλεσε ο σεισμός της 26ης Σεπτεμβρίου 1932 (ημέρα Δευτέρα, ώρα 21.22) που προκάλεσε τη μεταφορά και το σχεδιασμό του οικισμού στη νέα θέση. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε εκτεταμένη περιφέρεια, από Διδυμότειχο έως Ιωάννινα και από Βόλο έως Σέρρες. Στον ημερήσιο τύπο γράφτηκε ότι η δόνηση έγινε επίσης αισθητή, χωρίς να προκαλέσει ζημιές, στη Λήμνο, Ν.Βουλγαρία και Αδριανούπολη. Το μέγεθος του σεισμού ήταν 7.0 (κλίμακα Ρίχτερ) ενώ ακολούθησε μεγάλος αριθμός μετασεισμών, που συνεχίζονταν έως την 31.5.33 με μεγαλύτερους έναν την ίδια μέρα με τον κύριο σεισμό (21.26, Μ=6.0) και άλλον την 11.5.1933[5]. Οι σεισμικές δονήσεις ανήκαν στην κατηγορία των καθαρώς τεκτονικών, μεταπτωσιγενών σεισμών ενώ προηγήθηκε μία πρόδρομος έντονη δράση με αποτελέσματα καταστροφικά εντός της πλειστοσείστου ζώνης.
Συνέπειες του σεισμού. Ο σεισμός της Ιερισσού, ήταν εξαιρετικά ισχυρός από πλευράς όχι μόνο έντασης αλλά και μεγέθους καταστροφών. Η κλίμακα της καταστροφής σε ανθρώπινες ζωές, σε υλικές ζημιές, σε αποδιοργάνωση των δικτύων και της κοινωνικής ζωής, ήταν τέτοια που προκάλεσε την πανελλήνια συγκίνηση και αναστάτωση, με αναφορές που αφορούσαν στα ζητήματα διατροφής, προσωρινής και μόνιμης στέγασης των κατοίκων και στη γενικότερη αποκατάσταση των οικισμών[6]. Ο σεισμός βρήκε τους κατοίκους να ενημερώνονται συγκεντρωμένοι στα γραφεία των ΤΤΤ και να σχολιάζουν τα έως τότε γνωστά αποτελέσματα, καθώς είχαν μόλις προηγηθεί οι βουλευτικές εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου. Επιτροπές μηχανικών περιηγήθηκαν τον τόπο και εργάσθηκαν για την αποκατάσταση, με επί κεφαλής τον αρχιτέκτονα Αλέξ. Δραγούμη, αδελφό του Γ.Δ.Μακεδονίας, και τους Ι.Δεσποτόπουλο, Στ.Παπαδάκη, Π.Καραντινό, Γ.Καλύβα, Ν.Κιτσίκη, ομάδα που είχε στενή επαφή με τον κύκλο των αρχιτεκτόνων του μοντέρνου κινήματος.
Άγγλοι ναύτες αποβιβάζονται από το πολεμικό Resolution [φωτογραφία της Μ. Χρουσάκη]
Η πρώτη συνέπεια ήταν η ολοσχερής καταστροφή πλην της Ιερισσού και πολλών άλλων οικισμών όπως το Γομάτι, το Στρατώνι κ.ά, και η μερική της Μ.Παναγίας, Παλαιοχωρίου, Αρναίας, κ.ά. Το μέγεθος των ζημιών οφειλόταν, εκτός από την κλίμακα του σεισμού, στο τεχνικό έλλειμμα και στη μη ενημέρωση για την αντιμετώπιση ανάλογων καταστάσεων. Η δεύτερη, εξ ίσου σημαντική συνέπεια, ήταν η απομόνωση της περιοχής ως προς την επικοινωνία, διότι το ευάλωτο τηλεφωνικό δίκτυο καταστράφηκε, και την συγκοινωνία, καθώς το ήδη δυσχερές οδικό δίκτυο κατέστη αδιάβατο λόγω ρωγμών. Η συγκοινωνία ήταν δυνατή μόνο από θαλάσσης και έτσι προσέγγισαν τον τόπο οι πρώτες δυνάμεις υποστήριξης. Η τραγικότερη όμως συνέπεια ήταν η απώλεια ζωής και ο τραυματισμοί[7].
Η νέα πολεοδομική οργάνωση. Λόγω του μεγέθους της καταστροφής, κρίθηκε ορθότερη η εξ αρχής οργάνωση του οικισμού. Όπως συμβαίνει σε αντίστοιχες περιπτώσεις, αποφασίστηκε να εφαρμοστούν οι πλέον σύγχρονες και νεωτερικές αρχές σχεδιασμού. Πολύ κοντά, χρονικά, στα διεθνή συνέδρια της μοντέρνας αρχιτεκτονικής (The Congrès International d'Achitecture Moderne / CIAΜ), με ζωηρό το ενδιαφέρον εφαρμογής τους στην «ευκαιρία» μιας εξ αρχής νέας πόλης, επιλέχθηκε να αξιοποιηθούν τα πορίσματα των προαναφερόμενων συνεδρίων. Πράγματι από πρωτότυπο σχέδιο που διασώθηκε, χωρίς πλέον να είναι σε χρήση, λόγω μεταγενέστερου Προεδρικού Διατάγματος (Π.Δ), και το οποίο υλοποιήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του, φαίνεται η προσπάθεια υιοθέτησης των βασικών αρχών δομής πόλεων που παραπέμπουν ειδικότερα στο 4o Συνέδριο (4ο CIAM/1933), για την λειτουργική πόλη[8]. Στην περίπτωση της Ιερισσού δεν εφαρμόσθηκε σύστημα ορθογωνικού κανάβου που συνηθιζόταν, ενώ συνυπάρχει εξ αρχής το αστικό πράσινο με τα οικοδομήσιμα τμήματα.
To «Σχέδιον Πόλεως Ιερισσού συνετάγη εν Αθήναις υπό της Ελληνικής Ομάδος της C.I.R.P.A.C.». C.I.R.P.A.C. (Comité international pour la résolution des problèmes de l’architecture contemporaine) Έτσι ονομαζόταν η εκλεγμένη εκτελεστική επιτροπή των CIAM. Στην ομάδα σχεδιασμού συμμετείχε και ο ίδιος ο καθηγητής ΕΜΠ Ι.Δεσποτόπουλος, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, που χαρακτήρισε την οργάνωση του οικισμού και τη χάραξη του Ρυμοτομικού Σχεδίου ως αξιόλογη, ακριβώς γιατί υπακούει στα πορίσματα των CIAM. Το σχέδιο διακρίνεται για την προσαρμογή του στις υψομετρικές καμπύλες και την οργάνωση με βάση ένα πρότυπο σχεδιασμό ελεύθερων οικοπέδων.
Ο βασικός άξονας του σχεδίου εξελίσσεται σε χάραξη λατινικού σίγμα (S), με κατεύθυνση από τα νότιο-ανατολικά στα βόρειο-δυτικά. Δεύτερος άξονας διασταυρώνεται με τον πρώτο, έχει μορφή ελικοειδή και ακολουθεί την καμπύλη του εδάφους[9]. Ο τρίτος άξονας που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 300μ από τον δεύτερο, έχει χάραξη επίσης σιγμοειδή[10]. Προτείνεται η φύτευση και των τριών αξόνων κατά μήκος των πλευρών τους, από το σχεδιασμό τους ήδη. Τα οικόπεδα διατάσσονται σε σειρά, κατά μήκος των παραπάνω κυρίων αξόνων, παρακολουθώντας απόλυτα τις καμπύλες τους, με ανάλογη διάταξη και στους λοιπούς άξονες. Αριθμός οικοπέδων οργανώνεται σε ορθογωνικό κάναβο, με επιμήκη Οικοδομικά τετράγωνα (Ο.Τ.). Προκειμένου να περιοριστεί η διαμπερής ευθύγραμμη κίνηση, το συνολικό μήκος των δρόμων υποδιαιρείται σε δύο τμήματα των περ.300μ το καθένα, στα οποία παρεμβάλλεται μικρό διαγώνιο τμήμα.
Ο προσανατολισμός των οικοπέδων δεν είναι αμιγώς βόρειος ή νότιος, αλλά έχει κατεύθυνση από ΝΔ προς ΒΑ. Η δυνατότητα αερισμού επιτυγχάνεται με τους κάθετους δρόμους. Τα Ο.Τ. στην πλειονότητά τους απαρτίζονται από δύο σειρές οικοπέδων, με μικρή πρασιά περιμετρικά. Τα οικόπεδα προκύπτουν κατά τόπους σφηνοειδή, παρακολουθώντας την καμπυλότητα των οδών η οποία διατηρείται έως σήμερα. Σε τριγωνικό τμήμα της περιφέρειας του οικισμού, ελεύθερο οικοπέδων, προβλέπεται στάδιο, γενικών διαστάσεων 230Χ100μ, σε επαφή με τον τρίτο από τους προαναφερόμενους άξονες. Σε περιφερειακή επίσης θέση χωροθετείται το νεκροταφείο, προφυλαγμένο με δενδροστοιχία. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του σχεδιασμού αφορά στην ύπαρξη αδόμητου χώρου στο κέντρο του οικισμού, προφανώς για την αξιοποίησή του για κοινόχρηστες και κοινωφελείς λειτουργίες, που συμπεριλαμβάνουν και χώρο αγοράς. Τα οικόπεδα αριθμούνται κατά Ο.Τ. και χωρίζονται σε τομείς.
Διάγραμμα διανομής οικοπέδων
Γενικά, με τις πρωτότυπες χαράξεις, την οργάνωση των οικοπέδων και την πρόνοια για ανοικτούς κεντρικούς χώρους, το σχέδιο της Ιερισσού αποδεικνύεται πρωτοποριακό για την εποχή του και για μια ακριτική θέση όπως ήταν η βορειο-ανατολική Χαλκιδική, τότε. Η λογική του μοντέρνου για την οποία έγινε ήδη λόγος, αφορά στην πολεοδομική χάραξη του σχεδίου, με ζώνες κατοικίας κυρίως αλλά και πρασίνου, ενώ προβλέπονται κοινόχρηστοι χώροι σε μεγάλες, συγκριτικά με το μέγεθος του οικισμού, εκτάσεις. Οι κατοικίες που οικοδομήθηκαν, με βάση τους τρεις τύπους που αναφέρονται στη συνέχεια, αξιοποιούσαν τα νέα υλικά όπως το μπετόν, ενώ ως προς τη σύνθεσή τους ήταν στο εσωτερικό λειτουργικά και περιμετρικά ελεύθερα.
Η υλοποίησή του αρχικού σχεδίου έγινε κατά το μεγαλύτερο τμήμα του, κυρίως αυτό που αποτυπώνεται στο διάγραμμα διανομής των οικοπέδων. Οι άξονες υλοποιήθηκαν με τρόπο ώστε να έχουν ποικίλο και ανάλογο με τη σπουδαιότητά τους, πλάτος. Το βαθμό εφαρμογής του σχεδίου εξακριβώνουμε από το διάγραμμα του 1978 που προέκυψε ύστερα από επιτόπιο έλεγχο του Ρυμοτομικού διαγράμματος εφαρμογής πόλεως Ιερισσού της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας του 1933, όπως θεωρήθηκε από την Επιθεώρηση Κοινωνικών Υπηρεσιών Β.Ε.
Τα ρυμοτομικά σχέδια των δύο σεισμόπληκτων οικισμών (κωμών) του Γοματίου και της Ιερισσού, εγκρίθηκαν με το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) της 25.7.1934 (ΦΕΚ 293Α/6.9.1934), επί Προεδρίας Αλ.Ζαϊμη. Για την έκδοση του Π.Δ. λήφθηκε υπόψη το Ν.Δ. της 17.7.1923 «Περί σχεδίων πόλεων».
Αντίστοιχα και εξίσου ενδιαφέροντα σχέδια εκπονήθηκαν για τα Στάγειρα, τη Στρατονίκη και τη Βαρβάρα.
Το Π.Δ. της 25.7.1934 σ’ ό,τι αφορά την Ιερισσό συμπεριλήφθηκε στο Π.Δ. ρυμοτομίας του 1986 (ΦΕΚ 1002Δ/ 22.10.1986) που περιλαμβάνει τους εξής τομείς:
1. Παλιό σχέδιο όπου και το σχέδιο του 1934. Απέχει περίπου 800 μέτρα από τη θάλασσα.
2. Επέκταση οικισμού, σχέδιο του 1986.
3. Παραλία, περιοχή «καθορισμένης δόμησης», με αποτύπωση των υφισταμένων κτιρίων ως προς τα περιγράμματα. (Τμήμα του σχεδίου 1934 που δεν εφαρμόστηκε[11]).
Η κλήρωση των 308 αριθμημένων και επιμερισμένων σε τομείς οικοπέδων της Ιερισσού κυρώθηκε από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο (Γ.Σ.) την 13.6.1934[12]. Το Γ.Σ. απασχόλησε η ύδρευση του νέου οικισμού και η οικονομική ενίσχυση κάθε οικογένειας με ενιαίο ποσό 5.000δρχ, καθώς δεν ήταν γνωστή η σύνθεση των οικογενειών. Προτάθηκε τα οριστικά ποσά να ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο κάθε κατοικίας, με βάση την Casa Baracotta[13]. Οι τύποι διακρίνονται σε Α,Β,Γ από λιθοδομή, σε Α,Β,Γ από πλινθοδομή και σε Α΄,Β΄,Γ΄ από σιδηροπαγές τσιμεντοκονίαμα. Έτσι η δαπάνη κατασκευής με την αντίστοιχη αρωγή ορίσθηκε για κάθε τύπο ως εξής:
Τύπος Α 36.000 Αρωγή 18.000 δρχ, 50%.
Β 48.000 “ 24.000 δρχ, 50%.
Γ 60.000 “ 30.000 δρχ, 50%, με δυνατότητα αύξησης ποσών.
Η αρχική κλήρωση ακυρώθηκε κατά ένα μέρος και 18 οικόπεδα επανακληρώθηκαν. Παράλληλα προτάθηκε η εξυγίανση δύο (Ο.Τ.), ώστε να διανεμηθούν στους κατοίκους Ξηροποτάμου οι οποίοι είχαν ζητήσει τη μεταφορά τους λόγω του ανθυγιεινού κλίματος του τόπου. Τα υφιστάμενα οικήματα του Ξηροποτάμου κηρύχθηκαν κατεδαφιστέα και εγκρίθηκε δάνειο 15.000 δρχ σε κάθε δικαιούχο, για ανοικοδόμηση της κατοικίας του. Η κλήρωση οικοπέδων επεκτάθηκε και πέραν του αριθμού 650, ενώ ο αριθμός των αυτοδομηθησομένων, όπως αποκαλούνται, οικιών ήταν 625. Τα μερίδια φθάνουν τον αριθμό 770. Ο αριθμός των ιδιοκτησιών που διανεμήθηκαν σε κάθε δικαιούχο είχε ήδη ρυθμιστεί νομοθετικά. Μετά από επιστολή των κατοίκων, για τμήμα της αποκατάστασης σε μέρος πλημμυροπαθές, διενεργήθηκε αυτοψία από μέλος του Γ.Σ. και αποφασίσθηκε ότι δεν υπήρχε ανάγκη τροποποίησης του σχεδίου αλλά μόνο εξυγίανσης του εδάφους. Με βάση μελέτη αποστράγγισης των λιμναζόντων υδάτων, εγκρίθηκαν 100.000 δρχ, ενώ ίδιο ποσό εγκρίθηκε για τις δενδροφυτεύσεις στον οικισμό[14].
Η κατασκευή των νέων οικημάτων είχε αρχίσει ήδη τον Οκτώβριο 1934 αν και οι απαλλοτριώσεις των οικόπεδων, δεν είχαν ολοκληρωθεί. Από μέρους του Γ.Σ. διερευνήθηκε η δυνατότητα χρήσης νέων υλικών, π.χ. μονωτικών, με αντίστοιχη αύξηση του δανείου. Λόγω έλλειψης οπτοπλίνθων, το Γ.Σ. πρότεινε οικονομικότερη κατασκευή με μονομπλόκ από «τσιμεντοσκυροκονίαμα». Για θερμομόνωση προτάθηκε λεπτό εσωτερικό τοίχωμα από όρθιους οπτόπλινθους.
Η πολεοδομική μελέτη της Ιερισσού προέβλεπε την οργάνωση αγοράς για εβδομήντα δικαιούχους επαγγελματίες κόστους 1.200.000-1.300.000δρχ. Τα ζητήματα που έλαβε υπόψη το Γ.Σ. για την υλοποίησή της ήταν:
· Η ύπαρξη λεπτομερούς σχεδίου και ο τύπος των καταστημάτων.
· Οι αριθμοί των ιδιοκτητών και ενοικιαστών προϋφιστάμενων επαγγελματιών.
· Ο αριθμός των επαγγελματιών μετά τον σεισμό.
· Η απαγόρευση δημιουργίας καταστημάτων σε άλλα μέρη εκτός της προβλεπόμενης αγοράς.
· Η επάρκεια της αγοράς και εναλλακτικά η εκατέρωθεν επέκταση στην κεντρική οδό, με αναπροσαρμογή δαπάνης.
Η πολύπλευρη διερεύνηση του ζητήματος φανερώνει τη σφαιρική και υπεύθυνη εξέτασή του από το Γ.Σ.. Η αγορά οργανώθηκε σε σχήμα Γάμα, με καταστήματα ισόγεια που φέρουν στοά με δοκούς σε πρόβολο προς την βόρεια και βορειοδυτική πλευρά. Ο αριθμός τους σήμερα δεν είναι διακριτός λόγω των συνενώσεων που μεσολάβησαν, ενώ οι λειτουργίες τους ποικίλουν.
Δόθηκε προτεραιότητα στην κατασκευή της οδού Θεσσαλονίκης-Ιερισσού καθώς η πρόσβαση στα σεισμόπληκτα χωριά ήταν δυσχερής. Εκτός από τα έργα που αναφέρθηκαν, από το Γ.Σ. για την αποκατάσταση των σεισμοπαθών υπήρξε πρόνοια και ευρύτερος σχεδιασμός και για:[15]:
Κατασκευή υδραγωγείου και κρουνών.
Κατάργηση των φρεάτων, μετά την ολοκλήρωση του υδραγωγείου, για «υγιεινότερη κατάσταση».
Εκτέλεση αποστραγγιστικών έργων.
Άμεση δενδροφύτευση οδών και προκηπίων με πλατάνους και ευκαλύπτους για τα ελώδη τμήματα.
Παύση λειτουργίας παλαιών κοιμητηρίων και έναρξη των νέων, στην προβλεπόμενη θέση.
Επίστρωση εσωτερικών οδών.
Ανέγερση σχολείου και εκκλησίας, σε αντικατάσταση πρόχειρων ξύλινων παραπηγμάτων για περ. 4.000 κατοίκους.
Ενέργεια στον ΕΟΤ για ανέγερση μικρού ξενοδοχείου σε θέση που θα υποδείκνυε το Γ.Σ.
Ενέργεια προς τον Ερυθρό Σταυρό για ανέγερση νοσοκομείου 10-15 κλινών
Υποχρεωτική κατασκευή βόθρων.
Ενέργεια προς το Υπουργείο Γεωργίας για την αποστολή γεωπόνου που θα δίδασκε την καλλιέργεια λαχανόκηπων στις περιοχές των οικοπέδων και την καταλληλότερη διευθέτηση των προκηπίων.
Καταβολή αποζημίωσης για τις απαλλοτριώσεις.
Εάν λάβουμε υπόψη την απόλυτη δικαιοδοσία του (Γ.Σ.), την εφαρμογή των προτάσεών του, όπως διαπιστώνεται από μεταγενέστερα, έως το 1940, πρακτικά, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι και οι παραπάνω προτάσεις εφαρμόστηκαν, όπως πράγματι συνέβη για επί μέρους ζητήματα, με την κατασκευή π.χ. του υδραγωγείου, των κοιμητηρίων κλπ. Η συμβολή του Γ.Σ. στην εφαρμογή του σχεδίου και στην υλοποίηση της μεταφοράς του οικισμού ήταν σημαντική, κυρίως εξ αιτίας της εκσυγχρονιστικής αντίληψης που το διέκρινε. Έτσι από τη μία πλευρά το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο και από την άλλη η πρόνοια για την εφαρμογή του, συντέλεσαν στη δημιουργία ενός πρότυπου για την εποχή του, οικισμού.
Σημερινή κατάσταση: Σήμερα η Ιερισσός διατηρεί, σε γενικές γραμμές, το χαρακτήρα που αποδόθηκε στον τόπο, με τον αρχικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερα αποτυπωμένες παραμένουν οι χαρακτηριστικές καμπύλες χαράξεις των δρόμων. Οι κοινόχρηστοι χώροι διατηρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ελεύθεροι. Τα οικόπεδα του παλαιού οικισμού παραμένουν αδόμητα, τα περισσότερα άλλωστε περιλαμβάνονται στον χαρακτηρισμένο ως αρχαιολογικό, χώρο. Οι ανοικτοί δημόσιοι χώροι διασκευάζουν τη φυσιογνωμία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής η οποία, παρά τους ελέγχους των αρχιτεκτονικών επιτροπών, αναδεικνύει μορφολογικά τον τυπικό, ομοιόμορφο χαρακτήρα των οικοδομών.
[1] Μαρίας Λιλιμπάκη-Σπυροπούλου, ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ. Η εξέλιξη του οικιστικού δικτύου κατά την περίοδο 1912-1960. Εκδ. Ν.Ε.Λ.Ε.Χ. Πολύγυρος 2004.
[2] Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων, Ν. Χαλκιδικής, τ.48, Αθήνα 1962.
[3] Πρακτικό κατοχής του 1830 που μεταφράστηκε το 1914 και φυλάσσεται στο π.Δήμο Ιερισσού
[4] Αρχείο π.Δ/νσης Πολιτικής γης Πολυγύρου, Φάκελος Ιερισσού-Ξηροποτάμου.
[5] Βασ. και Κατ. Παπαζάχου, Οι σεισμοί της Ελλάδας, ΑΠΘ-Εργαστ.Γεωφυσικής, Θεσσαλονίκη 1989.
[6] Ελευθ.Βήμα, Μακεδονία, Μακεδον.Νέα: Πηχιαίοι τίτλοι μιλούν για "φρίκη κολάσεως", κάνοντας έκκληση βοήθειας.
[7] Επίσημα στατιστικά στοιχεία: 161 άτομα και τραυματίες 200.
[8] Π.Σταθακόπουλος, «Η ανάπτυξη της έννοιας της πόλης στο έργο του Le Corbusier(LC)», Δ.Σ.Α, τ.16, Γε-Φλ 1988: «Το 4ο CIAM έγινε η αφορμή σύνταξης της Χάρτας των Αθηνών που επικύρωσε την ιδέα και πρακτική του zoning: οι λειτουργίες της πόλης χωρίζονται με ζώνες πρασίνου. Οι 95 προτάσεις της Χάρτας που συνοψίζονται θεματικά σε πέντε κύριες ενότητες, κατοικία, εργασία, αναψυχή, κυκλοφορία, ιστορικά τμήματα των πόλεων, συγκροτούν την τυπικότερη και πιο ενδιαφέρουσα στάση όλων των CIAM. Το 4ο CIAM αποτέλεσε για τον (LC) νέα ευκαιρία στη μάχη ενάντια στην επίσημη πολεοδομία και την επιβεβαίωση της έννοιας της συγκεντρωτικής πόλης. Η ανάλυση η οποία ολοκληρώθηκε με τη λειτουργική πόλη, επέτρεψε στον (LC) να διατυπώσει μια μεθοδολογία αστικού σχεδιασμού που δεν εμπόδιζε τη δημιουργικότητα και την ειδική συμβολή της αρχιτεκτονικής».
[9] Η χάραξή δεν εφαρμόσθηκε στο βορειότερο τμήμα του.
[10] Δεν υλοποιήθηκε το βορειοανατολικό τμήμα του
[11] Η ζώνη της παραλίας τροποποιήθηκε με την Απόφαση ΕΠΑ/ 1085, ΦΕΚ 218/10.4.1990.
[12] Πρακτικά Συνεδριάσεων Γ.Σ. 41/13.6.34, 44/4.7.34, 44/4.7.34, 45/11.7.34.
[13] Πρόκειται για κατοικία με τοίχους από πλινθοδομή με διπλό συμπαγές τούβλο.
[14] Πρακτικά Συνεδρίασης Γ.Σ., . 63/31.10.34, 64/8.11.34, 132/27.12.35, 136/22.1.36, 297/24.9.38
[15] Πρακτικά Συνεδρίασης Γ.Σ. 136/22.1.36.
Τα ρυμοτομικά σχέδια των δύο σεισμόπληκτων οικισμών (κωμών) του Γοματίου και της Ιερισσού, εγκρίθηκαν με το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) της 25.7.1934 (ΦΕΚ 293Α/6.9.1934), επί Προεδρίας Αλ.Ζαϊμη. Για την έκδοση του Π.Δ. λήφθηκε υπόψη το Ν.Δ. της 17.7.1923 «Περί σχεδίων πόλεων».
Αντίστοιχα και εξίσου ενδιαφέροντα σχέδια εκπονήθηκαν για τα Στάγειρα, τη Στρατονίκη και τη Βαρβάρα.
Το Π.Δ. της 25.7.1934 σ’ ό,τι αφορά την Ιερισσό συμπεριλήφθηκε στο Π.Δ. ρυμοτομίας του 1986 (ΦΕΚ 1002Δ/ 22.10.1986) που περιλαμβάνει τους εξής τομείς:
1. Παλιό σχέδιο όπου και το σχέδιο του 1934. Απέχει περίπου 800 μέτρα από τη θάλασσα.
2. Επέκταση οικισμού, σχέδιο του 1986.
3. Παραλία, περιοχή «καθορισμένης δόμησης», με αποτύπωση των υφισταμένων κτιρίων ως προς τα περιγράμματα. (Τμήμα του σχεδίου 1934 που δεν εφαρμόστηκε[11]).
Η κλήρωση των 308 αριθμημένων και επιμερισμένων σε τομείς οικοπέδων της Ιερισσού κυρώθηκε από το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο (Γ.Σ.) την 13.6.1934[12]. Το Γ.Σ. απασχόλησε η ύδρευση του νέου οικισμού και η οικονομική ενίσχυση κάθε οικογένειας με ενιαίο ποσό 5.000δρχ, καθώς δεν ήταν γνωστή η σύνθεση των οικογενειών. Προτάθηκε τα οριστικά ποσά να ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο κάθε κατοικίας, με βάση την Casa Baracotta[13]. Οι τύποι διακρίνονται σε Α,Β,Γ από λιθοδομή, σε Α,Β,Γ από πλινθοδομή και σε Α΄,Β΄,Γ΄ από σιδηροπαγές τσιμεντοκονίαμα. Έτσι η δαπάνη κατασκευής με την αντίστοιχη αρωγή ορίσθηκε για κάθε τύπο ως εξής:
Τύπος Α 36.000 Αρωγή 18.000 δρχ, 50%.
Β 48.000 “ 24.000 δρχ, 50%.
Γ 60.000 “ 30.000 δρχ, 50%, με δυνατότητα αύξησης ποσών.
Η αρχική κλήρωση ακυρώθηκε κατά ένα μέρος και 18 οικόπεδα επανακληρώθηκαν. Παράλληλα προτάθηκε η εξυγίανση δύο (Ο.Τ.), ώστε να διανεμηθούν στους κατοίκους Ξηροποτάμου οι οποίοι είχαν ζητήσει τη μεταφορά τους λόγω του ανθυγιεινού κλίματος του τόπου. Τα υφιστάμενα οικήματα του Ξηροποτάμου κηρύχθηκαν κατεδαφιστέα και εγκρίθηκε δάνειο 15.000 δρχ σε κάθε δικαιούχο, για ανοικοδόμηση της κατοικίας του. Η κλήρωση οικοπέδων επεκτάθηκε και πέραν του αριθμού 650, ενώ ο αριθμός των αυτοδομηθησομένων, όπως αποκαλούνται, οικιών ήταν 625. Τα μερίδια φθάνουν τον αριθμό 770. Ο αριθμός των ιδιοκτησιών που διανεμήθηκαν σε κάθε δικαιούχο είχε ήδη ρυθμιστεί νομοθετικά. Μετά από επιστολή των κατοίκων, για τμήμα της αποκατάστασης σε μέρος πλημμυροπαθές, διενεργήθηκε αυτοψία από μέλος του Γ.Σ. και αποφασίσθηκε ότι δεν υπήρχε ανάγκη τροποποίησης του σχεδίου αλλά μόνο εξυγίανσης του εδάφους. Με βάση μελέτη αποστράγγισης των λιμναζόντων υδάτων, εγκρίθηκαν 100.000 δρχ, ενώ ίδιο ποσό εγκρίθηκε για τις δενδροφυτεύσεις στον οικισμό[14].
Η κατασκευή των νέων οικημάτων είχε αρχίσει ήδη τον Οκτώβριο 1934 αν και οι απαλλοτριώσεις των οικόπεδων, δεν είχαν ολοκληρωθεί. Από μέρους του Γ.Σ. διερευνήθηκε η δυνατότητα χρήσης νέων υλικών, π.χ. μονωτικών, με αντίστοιχη αύξηση του δανείου. Λόγω έλλειψης οπτοπλίνθων, το Γ.Σ. πρότεινε οικονομικότερη κατασκευή με μονομπλόκ από «τσιμεντοσκυροκονίαμα». Για θερμομόνωση προτάθηκε λεπτό εσωτερικό τοίχωμα από όρθιους οπτόπλινθους.
Η πολεοδομική μελέτη της Ιερισσού προέβλεπε την οργάνωση αγοράς για εβδομήντα δικαιούχους επαγγελματίες κόστους 1.200.000-1.300.000δρχ. Τα ζητήματα που έλαβε υπόψη το Γ.Σ. για την υλοποίησή της ήταν:
· Η ύπαρξη λεπτομερούς σχεδίου και ο τύπος των καταστημάτων.
· Οι αριθμοί των ιδιοκτητών και ενοικιαστών προϋφιστάμενων επαγγελματιών.
· Ο αριθμός των επαγγελματιών μετά τον σεισμό.
· Η απαγόρευση δημιουργίας καταστημάτων σε άλλα μέρη εκτός της προβλεπόμενης αγοράς.
· Η επάρκεια της αγοράς και εναλλακτικά η εκατέρωθεν επέκταση στην κεντρική οδό, με αναπροσαρμογή δαπάνης.
Η πολύπλευρη διερεύνηση του ζητήματος φανερώνει τη σφαιρική και υπεύθυνη εξέτασή του από το Γ.Σ.. Η αγορά οργανώθηκε σε σχήμα Γάμα, με καταστήματα ισόγεια που φέρουν στοά με δοκούς σε πρόβολο προς την βόρεια και βορειοδυτική πλευρά. Ο αριθμός τους σήμερα δεν είναι διακριτός λόγω των συνενώσεων που μεσολάβησαν, ενώ οι λειτουργίες τους ποικίλουν.
Δόθηκε προτεραιότητα στην κατασκευή της οδού Θεσσαλονίκης-Ιερισσού καθώς η πρόσβαση στα σεισμόπληκτα χωριά ήταν δυσχερής. Εκτός από τα έργα που αναφέρθηκαν, από το Γ.Σ. για την αποκατάσταση των σεισμοπαθών υπήρξε πρόνοια και ευρύτερος σχεδιασμός και για:[15]:
Κατασκευή υδραγωγείου και κρουνών.
Κατάργηση των φρεάτων, μετά την ολοκλήρωση του υδραγωγείου, για «υγιεινότερη κατάσταση».
Εκτέλεση αποστραγγιστικών έργων.
Άμεση δενδροφύτευση οδών και προκηπίων με πλατάνους και ευκαλύπτους για τα ελώδη τμήματα.
Παύση λειτουργίας παλαιών κοιμητηρίων και έναρξη των νέων, στην προβλεπόμενη θέση.
Επίστρωση εσωτερικών οδών.
Ανέγερση σχολείου και εκκλησίας, σε αντικατάσταση πρόχειρων ξύλινων παραπηγμάτων για περ. 4.000 κατοίκους.
Ενέργεια στον ΕΟΤ για ανέγερση μικρού ξενοδοχείου σε θέση που θα υποδείκνυε το Γ.Σ.
Ενέργεια προς τον Ερυθρό Σταυρό για ανέγερση νοσοκομείου 10-15 κλινών
Υποχρεωτική κατασκευή βόθρων.
Ενέργεια προς το Υπουργείο Γεωργίας για την αποστολή γεωπόνου που θα δίδασκε την καλλιέργεια λαχανόκηπων στις περιοχές των οικοπέδων και την καταλληλότερη διευθέτηση των προκηπίων.
Καταβολή αποζημίωσης για τις απαλλοτριώσεις.
Εάν λάβουμε υπόψη την απόλυτη δικαιοδοσία του (Γ.Σ.), την εφαρμογή των προτάσεών του, όπως διαπιστώνεται από μεταγενέστερα, έως το 1940, πρακτικά, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι και οι παραπάνω προτάσεις εφαρμόστηκαν, όπως πράγματι συνέβη για επί μέρους ζητήματα, με την κατασκευή π.χ. του υδραγωγείου, των κοιμητηρίων κλπ. Η συμβολή του Γ.Σ. στην εφαρμογή του σχεδίου και στην υλοποίηση της μεταφοράς του οικισμού ήταν σημαντική, κυρίως εξ αιτίας της εκσυγχρονιστικής αντίληψης που το διέκρινε. Έτσι από τη μία πλευρά το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο και από την άλλη η πρόνοια για την εφαρμογή του, συντέλεσαν στη δημιουργία ενός πρότυπου για την εποχή του, οικισμού.
Σημερινή κατάσταση: Σήμερα η Ιερισσός διατηρεί, σε γενικές γραμμές, το χαρακτήρα που αποδόθηκε στον τόπο, με τον αρχικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερα αποτυπωμένες παραμένουν οι χαρακτηριστικές καμπύλες χαράξεις των δρόμων. Οι κοινόχρηστοι χώροι διατηρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ελεύθεροι. Τα οικόπεδα του παλαιού οικισμού παραμένουν αδόμητα, τα περισσότερα άλλωστε περιλαμβάνονται στον χαρακτηρισμένο ως αρχαιολογικό, χώρο. Οι ανοικτοί δημόσιοι χώροι διασκευάζουν τη φυσιογνωμία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής η οποία, παρά τους ελέγχους των αρχιτεκτονικών επιτροπών, αναδεικνύει μορφολογικά τον τυπικό, ομοιόμορφο χαρακτήρα των οικοδομών.
[1] Μαρίας Λιλιμπάκη-Σπυροπούλου, ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ. Η εξέλιξη του οικιστικού δικτύου κατά την περίοδο 1912-1960. Εκδ. Ν.Ε.Λ.Ε.Χ. Πολύγυρος 2004.
[2] Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων, Ν. Χαλκιδικής, τ.48, Αθήνα 1962.
[3] Πρακτικό κατοχής του 1830 που μεταφράστηκε το 1914 και φυλάσσεται στο π.Δήμο Ιερισσού
[4] Αρχείο π.Δ/νσης Πολιτικής γης Πολυγύρου, Φάκελος Ιερισσού-Ξηροποτάμου.
[5] Βασ. και Κατ. Παπαζάχου, Οι σεισμοί της Ελλάδας, ΑΠΘ-Εργαστ.Γεωφυσικής, Θεσσαλονίκη 1989.
[6] Ελευθ.Βήμα, Μακεδονία, Μακεδον.Νέα: Πηχιαίοι τίτλοι μιλούν για "φρίκη κολάσεως", κάνοντας έκκληση βοήθειας.
[7] Επίσημα στατιστικά στοιχεία: 161 άτομα και τραυματίες 200.
[8] Π.Σταθακόπουλος, «Η ανάπτυξη της έννοιας της πόλης στο έργο του Le Corbusier(LC)», Δ.Σ.Α, τ.16, Γε-Φλ 1988: «Το 4ο CIAM έγινε η αφορμή σύνταξης της Χάρτας των Αθηνών που επικύρωσε την ιδέα και πρακτική του zoning: οι λειτουργίες της πόλης χωρίζονται με ζώνες πρασίνου. Οι 95 προτάσεις της Χάρτας που συνοψίζονται θεματικά σε πέντε κύριες ενότητες, κατοικία, εργασία, αναψυχή, κυκλοφορία, ιστορικά τμήματα των πόλεων, συγκροτούν την τυπικότερη και πιο ενδιαφέρουσα στάση όλων των CIAM. Το 4ο CIAM αποτέλεσε για τον (LC) νέα ευκαιρία στη μάχη ενάντια στην επίσημη πολεοδομία και την επιβεβαίωση της έννοιας της συγκεντρωτικής πόλης. Η ανάλυση η οποία ολοκληρώθηκε με τη λειτουργική πόλη, επέτρεψε στον (LC) να διατυπώσει μια μεθοδολογία αστικού σχεδιασμού που δεν εμπόδιζε τη δημιουργικότητα και την ειδική συμβολή της αρχιτεκτονικής».
[9] Η χάραξή δεν εφαρμόσθηκε στο βορειότερο τμήμα του.
[10] Δεν υλοποιήθηκε το βορειοανατολικό τμήμα του
[11] Η ζώνη της παραλίας τροποποιήθηκε με την Απόφαση ΕΠΑ/ 1085, ΦΕΚ 218/10.4.1990.
[12] Πρακτικά Συνεδριάσεων Γ.Σ. 41/13.6.34, 44/4.7.34, 44/4.7.34, 45/11.7.34.
[13] Πρόκειται για κατοικία με τοίχους από πλινθοδομή με διπλό συμπαγές τούβλο.
[14] Πρακτικά Συνεδρίασης Γ.Σ., . 63/31.10.34, 64/8.11.34, 132/27.12.35, 136/22.1.36, 297/24.9.38
[15] Πρακτικά Συνεδρίασης Γ.Σ. 136/22.1.36.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου