Οι Σκουριές, ο Χρυσός και ο Φόβος του Σεισμού: Μια Έρευνα για το Φράγμα της Ιερισσού

Η επιχείρηση στις Σκουριές. Φωτογραφία: Nikolaos Symeonidis

Ένα ρεπορτάζ για την Χαλκιδική. Γιατί ορισμένοι φοβούνται πως «τα φράγματα θα καταρρεύσουν», καθώς «δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα γίνει σεισμός»;

Από το vice
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Motherboard.

Στους αυτοκινητόδρομους και στους παράδρομους, που είναι γεμάτοι λακκούβες και στριφογυρίζουν γύρω από τα βουνά και τα παραθαλάσσια χωριά της ανατολικής Χαλκιδικής, υπάρχουν γκράφιτι.

ΓΑΜΩ ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΣΑΣ, λέει ένα.

ELDORADO ΨΟΦΟΣ, ένα άλλο.

Η Χαλκιδικική είναι πάντα όμορφη. Τα πρώτα δύο πόδια, η Σιθωνία και η Κασσάνδρα, είναι ανεπτυγμένες περιοχές που ελκύουν τουρίστες απ’ όλο τον κόσμο, με υποδομές, μεγάλα ξενοδοχεία και καλούς δρόμους. «Σαν τη Χαλκιδική, δεν έχει», λένε οι Θεσσαλονικείς και γεμίζει το στόμα τους.

Αυτό όμως έχει αποκτήσει άλλο νόημα στο τρίτο, πιο βορειοανατολικό πόδι στον Άθω. Παρόλο που έχει την ίδια τοπογραφία με τα άλλα δύο και περιλαμβάνει το πιο σημαντικό μέρος για τη χριστιανική Ορθοδοξία, το Άγιο Όρος, αυτή η περιοχή της χερσονήσου έχει λιγοστές τουριστικές υποδομές. Οι επισκέπτες της περιοχής είναι πιο ηλικιωμένοι και τα γκράφιτι στο πλάι του δρόμου δείχνουν ότι είναι το επίκεντρο της συνεχιζόμενης περιβαλλοντικής και οικονομικής έντασης με επίκεντρο την καναδική εταιρεία εξόρυξης Eldoradο Gold, η οποία βρίσκεται στη διαδικασία λειτουργίας τριών ορυχείων εξόρυξης χαλκού και χρυσού στην περιοχή.

Ο Μέγας Αλέξανδρος κάποτε άνοιξε μικρά ορυχεία εδώ. Η περιοχή είναι πλούσια σε επικερδείς πρώτες ύλες, όπως χαλκό, ασήμι, χρυσό, μόλυβδο και ψευδάργυρο.

Τι συμβαίνει με αυτήν την ιστορία; Πρόσφατα, η ελληνική εταιρεία δημοσκόπησης RASS δημοσίευσε μια έρευνα που δείχνει πως τίποτα δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται. Σύμφωνα με τη σχετική έρευνα, οι πολίτες θεωρούν την εξορυκτική δραστηριότητα σημαντική για την ελληνική οικονομία (85,9%) φαίνονται οριακά να εμπιστεύονται τις αδειοδοτημένες εταιρείες εξόρυξης ορυκτών (39,6%), ενώ όσοι δεν τις εμπιστεύονται έχουν την πεποίθηση ότι οι εταιρείες αυτές εκμεταλλεύονται τον εθνικό πλούτο χωρίς να αποδίδουν αυτά που θα έπρεπε στο κράτος (62,1%), και δεν τηρούν τους περιβαλλοντικούς όρους (27,1%) ή τους κανόνες ασφάλειας των εργαζομένων (7,9%).

Ταυτόχρονα, εδώ και χρόνια, κάτοικοι εναντιώνονται στην καταστροφή που εκείνοι και πολλοί ειδικοί λένε ότι τα ορυχεία προκαλούν, εξαιτίας της αποψίλωσης δασών, των μεγάλων γεωτρήσεων, τη μόλυνση του νερού και το χτίσιμο επικίνδυνων φραγμάτων, πάνω σε ένα ενεργό σεισμικό ρήγμα. 

Η διαμάχη ξεκίνησε το 2012, στο ξεκίνημα της κρίσης της ελληνικής οικονομίας. Έναν χρόνο αργότερα, η ένταση κλιμακώθηκε: Τα ΜΑΤ χρησιμοποίησαν υπερβολική βία κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών για το ορυχείο χρυσού. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν πέρσι τον Νοέμβρη, όταν η Eldorado απείλησε να αποσύρει όλες τις επενδύσεις της στην Ελλάδα και ύστερα ξεκίνησε μια διαδικασία διαπραγμάτευσης κεκλεισμένων των θυρών για τις δραστηριότητες στα ορυχεία με την ελληνική κυβέρνηση. Στο μεταξύ, πάνω από 450 ακτιβιστές αναμένουν τη δίκη τους, στην ουσία ένα ολόκληρο χωριό διώκεται.

Από τον Μέγα Αλέξανδρο, στον Καναδά

Πάνω από 50% των εταιρειών έρευνας και εξόρυξης του κόσμου είναι καναδικές, με 1.500 δραστηριότητες σε 8.000 περιοχές, σε περισσότερες από 100 χώρες. Ως ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Ελλάδα, είναι λογικό η Eldorado να επενδύσει στη Χαλκιδική, απ’ όπου έχουν εξαχθεί, όπως υπολογίζεται, 33 εκατομμύρια τόνοι χρυσού από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο Μέγας Αλέξανδρος κάποτε άνοιξε μικρά ορυχεία εδώ. Η περιοχή είναι πλούσια σε επικερδείς πρώτες ύλες, όπως χαλκό, ασήμι, χρυσό, μόλυβδο και ψευδάργυρο.

Τον 20ό αιώνα, η δραστηριότητα εξόρυξης αυξήθηκε, αν και η βιομηχανία αυτή απογειώθηκε στη χώρα. Το μεγαλύτερο επιχείρημα υπέρ της εξόρυξης είναι οι δουλειές:Σύμφωνα με την Eldorado, περίπου 2.000 εργάτες δουλεύουν για εκείνη. Οι εξορύξεις όντως έχουν φέρει 120 εκατομμύρια δολάρια σε φόρους από το 2012, μόνο που σε μερικές περιπτώσεις έχει αψηφήσει περιβαλλοντικούς και νομικούς κανονισμούς. Υπάρχουν καταγγελίες για τριγωνικές συναλλαγές, υπάρχουν πρόστιμα καθώς και συστάσεις που αφορούν τη δημόσια υγεία.

Τι λένε οι σεισμολόγοι

Όπως μου είπε ο Κώστας Παπαζάχος, σεισμολόγος και γεωφυσικός στο ΑΠΘ, «Το πρώτο που χάνεται σε μια χώρα σε οικονομική κρίση είναι η φροντίδα για τις επόμενες γενιές και το περιβάλλον. Αν τα απόβλητα είναι επικίνδυνα τώρα, είναι επικίνδυνα και σε 10.000 χρόνια».

Το ερώτημα είναι, τα άμεσα οφέλη, το οικονομικό κέρδος και οι δουλειές είναι πιο σημαντικά από τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του να αφαιρεθεί κάθε χρήσιμη ύλη από τη γη;

Στο χωριό Μαύρες Πέτρες, σε μια πρόσφατη επίσκεψη στα βορειοανατολικά της Χαλκιδικής, αρκούσε το να ζητήσω οδηγίες, για να καταλάβω την περίπλοκη πραγματικότητα που επικρατεί εκεί σήμερα, σε ένα μέρος όπου γενιές ολόκληρες έχουν δει εξορυκτικές δραστηριότητες. Ο Γιάννης, 30 ετών, έπαιζε νευρικά με τα κλειδιά της άσπρης μηχανής του, αφού τον σταματήσαμε. Είπε ότι και ο παππούς και ο πατέρας του δούλευαν στα ορυχεία και ότι ακολουθεί και εκείνος τα βήματά τους. «Απ’ αυτό ζούμε», είπε.

---

VICE VIDEO: Νόμος και Τάξη στο Ελληνικό El Dorado

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook

---

Στο καφενείο στις Μαύρες Πέτρες, ο Γιώργος*, 53 ετών, ήταν ο νεότερος σε ένα μέρος όπου συνήθως συχνάζουν ασπρομάλληδες 70άρηδες. Οι εργάτες στα ορυχεία γενικά βγαίνουν νωρίς στη σύνταξη. Ο Γιώργος είπε ότι δούλευε στο ορυχείο της περιοχής 27 χρόνια, όταν το είχε η ελληνική ΑΕΧΕΠ και αργότερα η καναδική TVX. Τότε ήταν πολύ μικρότερο, είπε. «Έπρεπε να σέρνομαι στα τέσσερα», είπε ο Γιώργος. «Κουβαλούσαμε τα μηχανήματα στην πλάτη μας, όταν μπαίναμε στο ορυχείο». Δούλευε στην πρώτη γραμμή, έσκαβε και εξόρυσσε για 1.500 ευρώ τον μήνα, ώσπου σε ένα ατύχημα έσπασε τα πόδια και τη μέση του.

Η Eldorado πρόσφατα είπε στη Deutsche Welle ότι «θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την καλύτερη δυνατή τεχνολογία και σε όλες τις επιχειρήσεις μας παγκοσμίως, για να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον». Αλλά ενώ η τεχνολογική πρόοδος έχει κάνει κάποιες πλευρές της βιομηχανίας εξόρυξης πιο ασφαλείς, αυτά τα καινούρια ορυχεία –στην πραγματικότητα τρία, με άλλα 13 projects υπό εκτέλεση, που θεωρούνται ένα project– είναι τόσο μεγαλύτερα σε μέγεθος που οποιαδήποτε σύγκριση με προηγούμενες προσπάθειες εξόρυξης πέφτει στο κενό.

To σχέδιο. Φωτογραφία: Eldorado

Το 2003, ο Άρειος Πάγος αποφάσισε ότι οποιοδήποτε οικονομικό όφελος από ένα μεγάλο ορυχείο χρυσού στη Χαλκιδική δεν ισοστάθμιζε οποιαδήποτε σχετική περιβαλλοντική καταστροφή. Το 2012, αυτή η στάση άλλαξε, όταν η Eldoradoαγόρασε 317.000 στρέμματα γης πλούσιας σε μεταλλεύματα από την κυβέρνηση, για ένα ποσό που υπολογίζεται στα δύο δισεκατομμύρια ευρώ. Η τωρινή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν αντίθετη με οποιαδήποτε επέκταση των εξορύξεων, όταν πήρε την εξουσία το 2015, αλλά αναγκάστηκε να αλλάξει τροπάριο, καθώς το ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Κομισιόν -η Τρόικα, που λέμε- ανάγκασαν την Ελλάδα να ομαλοποιήσει τις διαδικασίες επενδύσεων, μεταξύ των οποίων και τις περιβαλλοντικές αξιολογήσεις.

Στα έξι χρόνια από την αρχική της αγορά, η ελληνική θυγατρική της Eldorado, η Hellas Gold S.A., έχει αποψιλώσει πάνω από 3.000 στρέμματα δάσους, για να ανοίξει ένα μεγάλο ανοιχτό ορυχείο στις Σκουριές, ένα υπόγειο ορυχείο στην Ολυμπιάδα και το Στρατώνι και ένα κοίτασμα στις Μαύρες Πέτρες. Επίσης, χτίζει δύο φράγματα και ένα φράγμα επικίνδυνων αποβλήτων (επειδή η Eldorado κατέχει το 95 % της Hellas Gold, το άρθρο θα αναφέρεται και στις δύο απλώς ως «Eldorado»).

«Η Hellas Gold έχει επενδύσει εκατομμύρια στην υπεύθυνη ανάπτυξη των ελληνικών περιουσιακών της στοιχείων, που έχουν αποφέρει σημαντικό οικονομικό όφελος στη χώρα και τις κοινότητες όπου δραστηριοποιούμαστε», είπε σε γραπτή δήλωση η Louise Burgess, εκπρόσωπος της Eldorado.

Όντως, η πλειοψηφία των ελληνικών MΜΕ έχουν εστιάσει στο γεγονός ότι η Ελλάδα, ένας κράτος που ξέμεινε από μετρητά, τελικά παίρνει άμεσες ξένες επενδύσεις. Όσοι είναι αντίθετοι στα ορυχεία, αναφέρονται ως «η μικρότερη θορυβώδης μειοψηφία στη Χαλκιδική».

Κάποιοι, όπως η Μαρία Καδόγλου, φυσικός και συμμετέχουσα στο Hellenic Mining Watch, ένα website αφιερωμένο στην κάλυψη του κινήματος κατά των ορυχείων, θα έλεγε ότι η Eldorado προσπαθεί να παρουσιάσει τη δραστηριότητα εξόρυξης ως επέκταση της παράδοσης που έχει η περιοχή στις εξορύξεις. «Αλλά αυτό είναι τελείως διαφορετικό. Τα ανοιχτά ορυχεία είναι πολύ μεγαλύτερα και θα έχουν πολύ μεγαλύτερες συνέπειες από τους προκατόχους τους», λέει.

---

VICE VIDEO: Η «Επέλαση» των Ρώσων στη Χαλκιδική

Τι λένε οι γιατροί

H Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε απόσταση 80 χιλιομέτρων από τα ορυχεία. Αυτό ανησυχεί τον Αλέξη Μπένο, γιατρό και καθηγητή δημόσιας υγείας στο ΑΠΘ. Οι ανησυχίες του για τις επιπτώσεις των ορυχείων στην υγεία προκύπτουν από τις αρχικές, δημόσια διαθέσιμες εκθέσεις και αξιολογήσεις της Eldorado. Για εκείνον και άλλους ειδικούς, δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε τη βαριά συγκέντρωση μετάλλων στα πετρώματα, ανάμεσά τους το αρσενικό και ο υδράργυρος - και τα δύο γνωστά καρκινογόνα.

Στο ορυχείο της Ολυμπιάδας, για παράδειγμα, τα επίπεδα αρσενικού είναι 9-12%. Η διαδικασία απαιτεί φυσικά την εξόρυξη των πετρωμάτων και καθώς αυτά θα διαλύονται και θα γίνονται σκόνη, τα μέταλλα θα οξειδώνονται. Η Deutsche Welleέχει αναφέρει ότι μέχρι και 20.000 τόνοι σκόνης αρσενικού θα εκλύονται στον αέρα κάθε χρόνο, ως αποτέλεσμα των εξορύξεων. Ο Μπένος, αναφερόμενος στην αξιολόγηση που έγινε από περιβαλλοντικούς επιθεωρητές και το Υπουργείο Περιβάλλοντος το 2015, η οποία εξέτασε τα επίπεδα αμιάντου, είπε επανειλημμένα ότι η εισπνοή τέτοιας σκόνης προκαλεί αποφρακτικές πνευμονικές παθήσεις. «Τώρα, όλοι θα εισπνέουμε και αμίαντο», μου είπε.

Η διαπραγμάτευση του ΣΥΡΙΖΑ και της Eldorado για τις άδειες λειτουργίας έχει οριστεί να λήξει στις 6 Απριλίου.

Μια άλλη έκθεση του 2015, από ένα ανεξάρτητο σώμα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, βρήκε επίσης ότι το νερό στην περιοχή είχε επίπεδα αρσενικού 160.000 φορές υψηλότερα από το κανονικό. Όταν βαριά μέταλλα και αμίαντος μπαίνουν στη ροή του νερού, κάτι που ήδη συμβαίνει σε κάποιες περιοχές της Χαλκιδικής, η υπερβολική κατανάλωση μολυσμένου νερού επιφέρει προβλήματα στα νεφρά. Στην αρχική τεχνική της έκθεση, η Eldorado ισχυριζόταν ότι «δεν θα υπάρξουν επιπτώσεις στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος στις κοντινές κατοικημένες περιοχές». Η εταιρεία που παρέχει στους εργάτες ασφάλεια υγείας, επίσης είχε αρνηθεί ότι βρήκε αμίαντο. Το ερώτημα είναι πώς γίνονται οι έρευνες. Σε ότι αφορά τα ζητήματα υγείας, οι ειδικοί θα πρέπει να βασίζονται μόνο στην καταγραφή των επιπτώσεων σε μεμονωμένους εργάτες. Το ότι δεν υπάρχουν ευρήματα από μεγάλο δείγμα του πληθυσμού, μειώνει την ένταση των επιχειρημάτων του. Όπως λέει ο Μπένος κάποιος με άλλη άποψη μπορεί απλά να πει: «Πες μου κάποιους που πέθαναν».

«Αλλά αυτό που λέμε είναι ότι υπάρχει κίνδυνος», συμπληρώνει ο Μπένος. «Πρέπει να περιμένουμε να το αποδείξουμε με θανάτους;».

Στις Μαύρες Πέτρες, ο Γιώργος χρησιμοποίησε μια τυπική έκφραση, για να περιγράψει τα ποσοστά καρκίνου στο χωριό του: θερίζει. Αρκετοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι πολλοί άνθρωποι στην περιοχή πέθαναν από καρκίνο που είχε σχέση με τις εξορύξεις. «Ο πατέρας μου πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα στα 67», λέει ο Γιώργος.

Από τα ορυχεία θα εκλύονται τόνοι σκόνης μεταλλευμάτων κάθε χρόνο. Ένας οδηγός φορτηγού σε χωματόδρομο κοντά στο ορυχείο των Σκουριών. Φωτογραφία: Nikolaos Symeonidis

Μετά την εξόρυξη, τα υλικά μπαίνουν σε διαδικασία επεξεργασίας. Από τότε που η Eldorado δραστηριοποιείται στην Ελλάδα, η διαδικασία για τη δημιουργία του τελικού, καθαρού μετάλλου γίνεται έξω από τη χώρα. Για ένα διάστημα, η Eldoradoχρησιμοποιούσε φορτηγά με ανοιχτές καρότσες, μέχρι που ένα «ξεφόρτωσε» κατά λάθος σε ένα βενζινάδικο, ενώ επιδιορθωνόταν ένα σκασμένο λάστιχό του. Τώρα, χρησιμοποιεί κοντέινερ μεταφοράς και μετακινεί τα υλικά από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Η εταιρεία δεν απάντησε ευθέως στο ερώτημα για το πού ακριβώς γίνεται η επεξεργασία τους, όμως αρκετές πηγές αναφέρουν ότι τα υλικά μεταφέρονται στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στην Κίνα.

Μια εναλλακτική επιλογή παραγωγής μετάλλου, η ακαριαία τήξη, παρουσιαζόταν και προβλεπόταν στο συμβόλαιο του 2011, αφού η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε τις μεγάλης κλίμακας διαδικασίες εξόρυξης που παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν κυάνιο. Η Eldorado έπεισε την τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ότι η ακαριαία τήξη που συνήθως χρησιμοποιείται για τον χαλκό, ήταν η «στάνταρ τεχνολογία» και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή καθαρού χρυσού.

Η ακαριαία τήξη στη Χαλκιδική θα απαιτούσε το υλικό να έρχεται από τα ορυχεία στην Ολυμπιάδα και στις Σκουριές. Το 90% αναμένεται να έρθει από τα εδάφη της Ολυμπιάδας, που έχουν 9–12% συγκέντρωση αρσενικού. Σύμφωνα με διάφορους ειδικούς που μίλησα, καθώς δεν υπάρχει γνωστή τεχνική για τον καθαρισμό του αέρα, το περισσότερο αέριο που θα εκλύεται κατά τη διαδικασία θα περιέχει αρσενικό.

Με 7,2 στην κλίμακα Ρίχτερ, ο σεισμός είναι καταγεγραμμένος ως η μεγαλύτερη επιφανειακή μετατόπιση στην ηπειρωτική Ελλάδα από την αρχαιότητα.

«Η ακαριαία τήξη ποτέ δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε μεταλλεύματα πυρίτη με υψηλή συγκέντρωση αρσενικού», λέει η Καδόγλου. «Γιατί μια εταιρεία να προτείνει μια μέθοδο που είναι γνωστό ότι δεν λειτουργεί;».

Υπάρχουν και άλλα θέματα με την προτεινόμενη αυτή μέθοδο. Όπως προβλέπεται στο συμβόλαιο, η εταιρεία θα έχτιζε εγκαταστάσεις ακαριαίας τήξης, για να τεστάρει τη διαδικασία, χρησιμοποιώντας χώμα και μέταλλα από την περιοχή των Σκουριών. Αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει, σύμφωνα με τον Χρήστο Aδαμίδη, μέλος της συλλογικότητας S.O.S Halkidiki που ξεκίνησε το 2010 στην Ιερισσό ενάντια στο ορυχείο χρυσού. Ο Αδαμίδης μου είπε ότι η εταιρεία σχεδίαζε ένα τεστ στη βόρεια Ευρώπη, χρησιμοποιώντας χώμα από τη Νότια Αμερική. Ο Έλληνας επικεφαλής της Hellas Gold το έχει επιβεβαιώσει: σε μια αμήχανη συνέντευξη, για έναντοκιμαντέρ που προβλήθηκε το Νοέμβριο του 2017 στην ΕΡΤ, είπε ότι η ακαριαία τήξη δεν είναι εγγυημένη μέθοδος, επειδή η διαδικασία δεν δοκιμάστηκε στην περιοχή, με χώμα της περιοχής, αλλά μόνο μια φορά στη Φινλανδία. Η Eldoradoαρνήθηκε να σχολιάσει επί του θέματος, επικαλούμενη τις τρέχουσες διαδικασίες διαπραγμάτευσης.

Το 2016, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ συμφώνησε με τις περιβαλλοντικές αξιολογήσεις που έβρισκαν ασυνέπειες στη χρήση της ακαριαίας τήξης στη Χαλκιδική, παραβιάζοντας έτσι τους περιβαλλοντικούς όρους της επιχείρησης. Η διαπραγμάτευση του ΣΥΡΙΖΑ και της Eldorado για τις άδειες λειτουργίας έχει οριστεί να λήξει στις 6 Απριλίου, αν και η κυβέρνηση έχει δώσει άδεια στην εταιρεία να συνεχίσει τις εργασίες της στην Ολυμπιάδα. Τα ορυχεία έχουν επισήμωςμπει σε περίοδο συντήρησης.

Έπειτα, υπάρχουν και τα φράγματα, εκτός από τα ορυχεία, που είναι χτισμένα σε σεισμογενή περιοχή. Τα δύο είναι στάνταρ εγκαταστάσεις αποθήκευσης υπολειμμάτων, ενώ το τρίτο είναι φράγμα για επικίνδυνα απόβλητα, που χτίστηκε περίπου 50 μέτρα από ένα ενεργό σεισμικό ρήγμα, σύμφωνα με τον σεισμολόγο Παπαζάχο.

Η ιστορία των σεισμών

Στην αρχική τεχνική έκθεση της Eldorado, η μόνη αναφορά σε σεισμική δραστηριότητα ήταν για να αρνηθεί την επίδραση μελλοντικών εξορύξεων, επισημαίνοντας ότι δεν θα ήταν «πιθανό να πυροδοτήσουν σεισμικότητα». Αλλά το κίνημα ανησυχεί και για κάτι άλλο: την ιστορία.

Το 1932, ένας σεισμός ταρακούνησε την Ιερισσό στη βορειοανατολική Χαλκιδική, με μια μετατόπιση δύο μέτρων, ένα ρήγμα μήκους επτά χιλιομέτρων και μετασεισμούς που κράτησαν για μήνες. Η δραστηριότητα εξορύξεων, τότε, αν και μικρότερη σε κλίμακα από τη σημερινή, επίσης γινόταν κατά μήκος του ρήγματος και ένα κτίριο κόπηκε στα δύο. Με 7,2 στην κλίμακα Ρίχτερ, ο σεισμός είναι καταγεγραμμένος ως η μεγαλύτερη επιφανειακή μετατόπιση στην ηπειρωτική Ελλάδα από την αρχαιότητα. Επίσης, είναι ένδειξη ότι οποιοδήποτε σύγχρονο κτίριο, ιδίως σε μια περιοχή όπου γίνονται συχνά μικροσεισμοί, πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τις δονήσεις και τη μετατόπιση που μπορεί να προκύψει από έναν άλλον ανάλογα δυνατό σεισμό. «Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα γίνει σεισμός», λέει η Καδόγλου.

Στον Σεισμολογικό Σταθμό στη Θεσσαλονίκη, οι σεισμολόγοι ελέγχουν τους σεισμούς στη Χαλκιδική. Εδώ, οι υπολογιστές κατέγραψαν έναν μικρό σεισμό στα μέσα του Δεκέμβρη του 2017. Image: Nikolaos Symeonidis

Σήμερα, η Ιερισσός είναι το μέρος που διάλεξε η Eldorado, για να χτίσει ένα φράγμα όπου θα εναποθέτονται τα υπολείμματα της διαδικασίας εξαγωγής, υλικά που απαιτούν ειδική προσοχή. Τα φράγματα επικίνδυνων αποβλήτων πρέπει να παρέχουν αποδείξεις ότι αντέχουν όχι μόνο συνηθισμένους μικροσεισμούς, αλλά το χειρότερο δυνατό σενάριο που θα μπορούσε να συμβεί κάποια στιγμή στο μέλλον. Η προκαταρκτική αξιολόγηση της Eldorado για το φράγμα της Ιερισσού, σύμφωνα με τον Παπαζάχο ήταν προβληματική. Η εταιρεία όχι απλώς δεν έλαβε υπόψη τις δονήσεις και τη μετατόπιση, αλλά η πληροφόρηση που χρησιμοποίησε «έδειχνε ότι τα φράγματα θα καταρρεύσουν», παρόλο που παρουσιάστηκε ότι θα αντιδρούσαν σαν λαστιχένιες μπάλες», είπε ο Παπαζάχος. «Δεν υπάρχει υλικό στη γη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, για να φτιάξει ένα φράγμα που θα αντιδρούσε έστω και 10 % σαν λάστιχο».

«Σοκάρομαι που αυτό συμβαίνει στη χώρα μου» - Κώστας Παπαζάχος, καθηγητής Γεωφυσικής

Οι περιβαλλοντικοί επιθεωρητές που έστειλε το Υπουργείο Περιβάλλοντος το 2015 βρήκαν ασυνέπειες στην αρχική κατασκευή του φράγματος: δεν είχε κεντρικό κορμό. Μια στρώση αργίλου στο κάτω μέρος, που υποτίθεται ότι θα εμπόδιζε το υπέδαφος να απορροφήσει τα απόβλητα, αντικαταστάθηκε από μια πλαστική μεμβράνη που δεν θα άντεχε να μην ραγίζει από έναν σεισμό. Αλλά και οι παλιές σήραγγες δεν γέμισαν κανονικά, προτού τις κλείσουν. «Απ’ όσο ξέρω, δεν υπάρχει άλλο τέτοιο φράγμα σε ενεργό ρήγμα», είπε ο Παπαζάχος. Το να χτίζεις φράγματα σε ενεργά ρήγματα, με πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα, είναι ανήκουστο. «Σοκάρομαι που αυτό συμβαίνει στη χώρα μου».

Η Eldorado έχει στηρίξει την κατασκευή του φράγματος και είπε ότι οι τακτικές της είναι σύμφωνες με τους κανονισμούς της Ε.Ε. «Ο σχεδιασμός της κατασκευής ελέγχθηκε από ειδικούς και εγκρίθηκε από τις ελληνικές Αρχές σε πολυάριθμες επιθεωρήσεις», είπε η Burgess. «Η σεισμικότητα της περιοχής λήφθηκε υπόψη, όταν σχεδιάσαμε το φράγμα και γι’ αυτό τα αναχώματα κόντρα στο ρεύμα και μη, είναι σχεδιασμένα να αντέχουν στατικές, σεισιμικές και μετασεισμικές συνθήκες».

Η εικόνα πάνω από την πηγή στη Μεγάλη Παναγιά, όπου οι ντόπιοι συχνά τσακώνονται για τα ορυχεία. Φωτογραφία: Nikolaos Symeonidis

Στις Μαύρες Πέτρες, ο Γιώργος με πήγε στην εκκλησία του χωριού. Υπάρχει μια πηγή με ακόμη καθαρό νερό που έρχεται κάτω απ’ τη γη, στην οποία έρχονται οι ντόπιοι και παίρνουν νερό. Ένας νυν και ένας συνταξιούχος μεταλλωρύχος γέμιζαν τα μπουκάλια τους, όταν φτάσαμε. Ο νυν μου έδειξε ένα βίντεο στο κινητό του, όπου ένα τεράστιο φορτηγό μετακινούσε υλικό στις υπόγειες σήραγγες. Είπε ότι δεν τα ’χει με την Eldorado. Είναι απλώς ευγνώμων για τη δουλειά.

Αυτό απηχεί σε ένα άλλο σλόγκαν που βλέπεις στη Χαλκιδική.

«ΔΕΝ ΜΑΣ ΝΟΙΑΖΕΙ Η ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ. ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΘΕΛΟΥΜΕ», έλεγε ένα πανό μεταλλωρύχων, σε μια πρόσφατη διαδήλωση στην Αθήνα.

To διχασμένο χωριό

Το οικονομικό κλίμα απελπισίας, που εύκολα εκμεταλλεύονται οι ξένες εταιρείες, έχει φουντώσει τις εντάσεις στην περιοχή και μερικές φορές μέσα στην ίδια μικρή κοινότητα. «Το χωριό μας είναι διχασμένο», είπε ο Γιώργος. Ενώ το κίνημα εναντίον των ορυχείων κατηγορεί τους εργάτες, οι περισσότεροι κατηγορούν την έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης. Αν και η περιοχή έχει πολύ τουρισμό, γεωργία, μελισσοκομία και δασοκομία, κάποιοι κάτοικοι νιώθουν ότι η κυβέρνηση δεν έχει ενισχύσει τον τουρισμό στο τρίτο πόδι της Χαλκιδικής, όπως στα δύο πρώτα.

«Όταν τα ορυχεία στερέψουν, σε περίπου 25 χρόνια από τώρα, δεν θα έχουν δουλειές έτσι κι αλλιώς. Επιπλέον, δεν θα υπάρχει νερό ή τροφή». - Χρήστος Aδαμίδης, μέλος της συλλογικότητας S.O.S Halkidiki

«Το κράτος δεν θέλει να δώσει άλλες λύσεις σε αυτούς τους ανθρώπους, ώστε να παραμείνουν σκλάβοι σ’ αυτήν ή σε κάποια άλλη εταιρεία», είπε ο Αδαμίδης. Ενώ χιλιάδες ντόπιοι μπορεί να έχουν δουλειές, τα ορυχεία δεν είναι ακριβώς μια ανανεώσιμη βιομηχανία. Όταν τα ορυχεία στερέψουν, σε περίπου 25 χρόνια από τώρα, «δεν θα έχουν δουλειές έτσι κι αλλιώς», συμπλήρωσε ο Αδαμίδης. «Επιπλέον, δεν θα υπάρχει νερό ή τροφή».

Ένας ηλικιωμένος άνδρας με ρούχα παραλλαγής και κίτρινο καπελάκι του μπέιζμπολ ήρθε στην πηγή και πήρε το μέρος του νυν μεταλλωρύχου. Όταν οι ηλικιωμένοι έμαθαν ότι κάναμε ρεπορτάζ για τα ορυχεία, ξεκίνησαν να φωνάζουν και να τσακώνονται, αλλά όχι μαζί μας.

«Μετά από δυο χρόνια, θα δεις, δεν θα υπάρχει νερό εδώ», φώναζε ο γέρος κουνώντας ένα άδειο μπουκάλι νερό πάνω από το κεφάλι του για έμφαση. «Δεν μπορείς να κάνεις εξορύξεις χωρίς νερό».

«Δεν δούλεψες ποτέ στα ορυχεία», φώναξε ο συνταξιούχος μεταλλωρύχος. «Τι να ξέρεις!»
Τους άκουγα να φωνάζουν, καθώς απομακρυνόμουν. Ο τσακωμός τους έπνιγε τον ήχο του νερού που έτρεχε.

* Το όνομα άλλαξε για λόγους προστασίας ταυτότητας.