ΤΑ ΙΕΡΙΣΣΙΩΤΙΚΑ ΞΩΚΛΗΣΙΑ

Ξωκλήσια -Χαρτης

Τα ξωκλήσια είναι άρρηκτα συνυφασμένα με την θρησκευτική και πολιτισμική παράδοση του τόπου μας. Κάποια από αυτά μετρούν αρκετούς αιώνες ζωής, ενώ κάποια άλλα είναι πρόσφατα.
Μια πρώτη αποτύπωσή τους στον χάρτη κάνει στην παρακάτω τόσο σημαντική εργασία για την Ιερισσό, ο Κώστας Υψηλάντης.

Δημοσιεύθηκε στο 17ο τεύχος του πολιτισμικού περιοδικού «Κύτταρο Ιερισσού».
Κείμενο: ΚΩΣΤΑΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

Πάνε πολλά χρόνια, μα ακόμα θυμάμαι τις επισκέψεις που κάναμε με τη μητέρα μου και όχι μόνο, στα ξωκλήσια της περιοχής μας για να ανάψουμε το καντηλάκι τους. Ήταν μικρές εκδρομούλες που συνήθως γίνονταν απογευματινές ώρες και μου δίναν τόση χαρά κι ευχαρίστηση, έτσι ώστε «γράφτηκαν στο σκληρό δίσκο» του μυαλού μου για πάντα.

Για χάρη λοιπόν αυτών των τόσων όμορφων αναμνήσεων,αλλά και για να γνωρίσουν οι νεότεροι αυτά τα πολύ όμορφα σημεία-τόπους προσκυνήματος της Ιερισσού, σ’ αυτό το τεύχος του «Νέου Κυττάρου» θα σας σουρτουκέψω σ’ αυτά. Στην περιοχή μας υπάρχουν αρκετά ξωκλήσια, άλλα μεγαλύτερα κι άλλα μικρότερα, μα το καθένα με τη δική του ιδιαίτερη χάρη.

Ξεκινάμε λοιπόν, ορίζοντας την αφετηρία μας στα φανάρια της Ιερισσού, μιας κι όλα τα ξωκλήσια είναι χτισμένα περιμετρικά γύρω απ’ την Ιερισσό. Θα αρχίσουμε τον «προσκυνηματικό» τουρισμό μας πηγαίνοντας προς τα ανατολικά, ακολουθώντας το δρόμο για Ουρανούπολη. Στο 1ο χλμ. από τα φανάρια, θα συναντήσουμε την είσοδο του δρόμου που οδηγεί στο λιμάνι της Ιερισσού. Εκεί στη δεξιά πλευρά αυτού του δρόμου, βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου. Το παρεκκλήσι είναι Βασιλικού ρυθμού και σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων στην ίδια περιοχή υπήρχε παλαιοχριστιανικός ναός, ενώ στην ίδια θέση υπήρχε ένα εικονοστάσι του Αγ. Νικολάου. Όταν χτίστηκε το ξενοδοχείο «Άθως» (εγκαταλειμμένο δυστυχώς σήμερα) ανεγέρθηκε και το σημερινό παρεκκλήσι. Σύμφωνα με την παράδοση, λέγεται ότι όταν η θάλασσα ήταν φουρτουνιασμένη, οι ψαράδες της Ιερισσού έβαζαν μέσα σ’ αυτήν την εικόνα του Αγίου κι αμέσως γαλήνευε.

Άγιος Νικόλαος (λιμάνι)

Τώρα βγαίνουμε ξανά στον κεντρικό δρόμο και συνεχίζουμε προς Ουρανούπολη. Σε απόσταση ενός ακόμα χλμ. θα δούμε στην αριστερή πλευρά του δρόμου, να μας περιμένει το παρεκκλήσι του Αγ. Παύλου. Το εκκλησάκι είναι βασιλικού ρυθμού και χρονολογείται μεταξύ 10ου και 11ου αιώνα. Στη δεξιά πλευρά της εισόδου του, υπάρχει ένα σπήλαιο και αγίασμα, το οποίο συνδέεται με την παράδοση, ότι όταν πέρασε ο Απ. Παύλος από την Ιερισσό, καταδιώχθηκε από τους Λαδιαβίτες και για να ξεφύγει χτύπησε το ραβδί του στο βράχο που υπήρχε στο συγκεκριμένο σημείο δημιουργώντας έτσι το σπήλαιο και διαφεύγοντας μέσα απ’ αυτό προς την Κασσάνδρα Χαλκιδικής. Το παρεκκλήσι υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1932 κι επισκευάστηκε το 1960 από το Σύλλογο Κυριών Ιερισσού παίρνοντας τη σημερινή μορφή του.

Άγιος Παύλος

Επιστρέφουμε στην αφετηρία μας, τα φανάρια και κατευθυνόμαστε προς το 1ο Δημοτικό σχολείο Ιερισσού. Μόλις φτάσουμε σ’ αυτό, παίρνουμε τον δρόμο που οδηγεί στον λόφο «Αροβίγλι» του Παλιού Χωριού. Είναι ένας λιθόστρωτος δρόμος που μετά από 100 μέτρα περίπου θα μας «περάσει» από το παρεκκλήσι του Αγ. Δημητρίου. Λέγεται ότι αυτό είναι χτισμένο επάνω σε αρχαίο ειδωλολατρικό ναό. Εκεί δίπλα βρισκόταν και η κεντρική πύλη του τείχους του παλιού χωριού.

Στη συνέχεια ακολουθώντας πάντα τον λιθόστρωτο δρόμο κατευθυνόμαστε προς την κορυφή του λόφου. Σε απόσταση 250 μ. περίπου θα δούμε στη δεξιά πλευρά του λόφου το πανέμορφο ξωκλήσι των Αρχαγγέλων. Το παρεκκλήσι αυτό λειτουργούσε ως δεύτερος ναός της παλιάς Ιερισσού. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους η κόγχη της Αγ. Τράπεζας χρονολογείται τον 13ο αιώνα. Το παρεκκλήσι καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από το σεισμό του 1932 και αναστηλώθηκε λίγο μετά.

Ξωκλήσι των Αρχαγγέλων

Αν συνεχίσουμε από εκεί ακολουθώντας ένα μικρό ανηφορικό μονοπάτι, σε πολύ λίγο θα βγούμε στην κορυφή του λόφου και θα αντικρύσουμε τον γκρεμισμένο από το σεισμό του 1932, Καθεδρικό ναό της Γεννήσεως της Θεοτόκου που ήταν και ο κύριος ναός του παλιού χωριού. Δυστυχώς το μόνο που έχει διασωθεί απ’ αυτόν είναι η κόγχη της προθέσεως και διάφορα μάρμαρα σκορπισμένα στον ίδιο χώρο.

Τώρα, αν κατέβουμε το λιθόστρωτο δρόμο γυρνώντας πίσω και φτάνοντας στην αρχή του, θα δούμε έναν χωμάτινο δρόμο. Ακολουθώντας τον με κατεύθυνση προς αριστερά, μετά από 300μ. περίπου, θα δούμε έναν άλλο δρόμο που ανεβαίνει προς τα πάνω και αριστερά. Στην αρχή του είναι αρκετά κατεστραμμένος αλλά λίγο μετά μεταβάλλεται σε ένα πολύ ωραίο λιθόστρωτο ανηφορικό μονοπάτι. Ακολουθώντας το θα δούμε αρχικά στην αριστερή μας πλευρά ένα κομμάτι από το τείχος της Αρχαίας Ακάνθου. Συνεχίζοντας, μόλις φτάσουμε στην κορυφή του λόφου, ο λιθόστρωτος δρόμος τελειώνει και σ’ εκείνο ακριβώς το σημείο στην αριστερή του πλευρά είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου. Ένα παλιό προσκυνητάρι ιδιαίτερης λιτής ομορφιάς.

Άγιος Γεώργιος

Ξαναγυρνάμε στο αρχικό σημείο αφετηρίας μας και ακολουθούμε την οδό Βασ. Γεωργίου προς το Γομάτι. Σε απόσταση 150μ. περίπου στρίβουμε αριστερά στην οδό Μεγ. Αλεξάνδρου. Στο τέλος της θα συναντήσουμε έναν ανηφορικό τσιμεντένιο δρόμο που οδηγεί στην κορυφή του λόφου, όπου βρίσκεται το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής, το οποίο κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από τον πολυτάλαντο συγχωριανό μας Γκατζώνη Άγγελο (Αγγελάκο) με δικές του δαπάνες και εργασία. Το παρεκκλήσι στο σύνολο του,αποδεικνύει περίτρανα το καλλιτεχνικό του ταλέντο και τις τεχνικές του γνώσεις. Η απόσταση από τα φανάρια είναι 500μ. περίπου.

Στα φανάρια και πάλι. Αυτή τη φορά θα κατευθυνθούμε νότια ακολουθώντας τον δρόμο που πάει προς το Γομάτι. Στα 500μ. στη δεξιά μεριά του δρόμου υπάρχει ένα μικρό σιδερένιο προσκυνητάρι της Αγ. Ειρήνης.

Μετά από 100μ. στρίβουμε αριστερά προς το Ξηροποτάμι. Από εκεί μετά από 2 χλμ. περίπου θα δούμε στη δεξιά πλευρά του δρόμου, στους πρόποδες του λόφου, κάτω από μια βελανιδιά το ξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου.

Συνεχίζοντας στον ίδιο δρόμο μετά από άλλα 2 χλμ. περίπου, θα δούμε στην αριστερή πλευρά του δρόμου πάνω σε ένα ύψωμα το ξωκλήσι του Αγ. Νικολάου. Βρίσκεται στη θέση «Πουρνάρι» και είναι επίσης πολύ παλιό, σε περίοπτη θέση κάτω από μια υπεραιωνόβια βελανιδιά.

Άγιος Νικόλαος (Πουρνάρι)

Επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο που πάει για Γομάτι και κατευθυνόμαστε προς τα κει. Σε απόσταση 4,5 χλμ. στο σημείο όπου βρίσκεται ο εργασιακός χώρος διαλογής των ανακυκλώσιμων σκουπιδιών, θα δούμε στη δεξιά μας πλευρά έναν στενό, αρχικά ανηφορικό, χωματόδρομο, που στη συνέχεια του, κατηφορίζει. Αν είστε με αυτοκίνητο παρκάρετε εκεί και συνεχίστε με τα πόδια. Αυτός ο δρόμος μετά από 800μ. μας οδηγεί στο παρεκκλήσι της Γιαννούλας. Είναι ένα προσκυνητάρι ιδιαίτερης ομορφιάς και τεχνοτροπίας, μιας κι είναι σκαλισμένο μέσα σ’ έναν βράχο. Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στο «Άξιον Εστί».

Παρεκκλήσι της Γιαννούλας- Άξιον Εστί

Για άλλη μια φορά στα φανάρια της Ιερισσού, μιας και είπαμε ότι αυτά θα αποτελούν την αφετηρία για τις εξορμήσεις μας προς τα ξωκλήσια. Από εκεί λοιπόν κατευθυνόμαστε προς το Στρατώνι. Λίγο πριν την έξοδο της Ιερισσού, στρίβουμε αριστερά στην οδό Προφήτη Ηλία και ακολουθώντας την, σε 300μ. περίπου θα δούμε στην δεξιά πλευρά μας επάνω σ’ έναν ακόμη λόφο το παρεκκλήσι του Αγ. Παντελεήμονος. Είναι ένα αρκετά μεγάλο παρεκκλήσι και η ιστορία του είναι η ακόλουθη: Πριν από πολλά χρόνια ο παππούς Καμπάνης είχε εκεί έναν ανεμόμυλο και άλεθε σιτάρι. Λόγω της έλλειψης νερού αποφάσισε να ανοίξει πηγάδι. Είχε κατέβει αρκετά μέτρα μέσα στη γη αλλά νερό πουθενά. Τότε καθώς ήταν απελπισμένος προσευχήθηκε στον Αγ. Παντελεήμονα και ως εκ θαύματος σε λίγο ανέβλυσε πολύ νερό μέσα απ’ αυτό. Έτσι ο παππούς Καμπάνης προς τιμήν του Αγίου, έχτισε εκεί ένα μικρό εικονοστάσι, το οποίο ύστερα από αρκετά χρόνια, ο κ. Χρήστος Καραβασίλης το μετέτρεψε στο παρεκκλήσι που υπάρχει σήμερα.

Συνεχίζουμε ακoλουθώντας τον ίδιο χωματόδρομο και μετά από 700μ. περίπου θα βρεθούμε σε μια τοποθεσία εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς στο λόφο της οποίας υπάρχει το παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία. Το εκκλησάκι πιστεύεται ότι χτίστηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, πιθανόν επάνω σε κάποιο προϋπάρχοντα αρχαίο ναό. Σημαντικό τμήμα του καταστράφηκε από το σεισμό του 1932 κι επισκευάστηκε αργότερα με δωρεές ευλαβών χριστιανών. Κάθε χρόνο την παραμονή του Προφ. Ηλία γίνεται εκεί μεγάλο πανηγύρι και ανήμερα 20 Ιουλίου κουρμπάνι και γλέντι.

Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο προς το Στρατώνι και κατευθυνόμενοι προς αυτό, σε απόσταση 200μ. από εκεί, στρίβουμε προς τα δεξιά στο δρόμο που οδηγεί στο κλειστό γυμναστήριο της Ιερισσού. 50μ. μετά στρίβουμε αριστερά σε έναν χωματόδρομο. Σε απόσταση 200μ. θα δούμε στη δεξιά πλευρά του δρόμου το ξωκλήσι των Αγ. Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης. Είναι σχετικά καινούριο μιας και κατασκευάστηκε το 1998.

Ξαναγυρνάμε στον κεντρικό δρόμο προς Στρατώνι και κατευθυνόμαστε προς τα εκεί. Σε απόσταση 700μ. περίπου στο ύψος του Πύργου της Κρούνας βρίσκεται το προσκυνητάρι του Αγ. Νεκταρίου, ενώ 300μ. πιο πέρα στην απέναντι πλευρά του δρόμου υπάρχει ένα μικρό σιδερένιο προσκυνητάρι που είναι αφιερωμένο στην Αγ. Βαρβάρα.

Άγιος Νεκτάριος

Συνεχίζοντας προς Στρατώνι ,σε απόσταση 4 χλμ., στον οικισμό Γαβριάδια, θα συναντήσουμε ένα μικρό ναό που κατασκευάστηκε πριν μερικά χρόνια και είναι αφιερωμένος στην Αγ. Μαγδαληνή.

Τέλος πρέπει να αναφέρω ότι εντός του χώρου του κοιμητηρίου της Ιερισσού, υπάρχει ένα μικρό παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στον Αγ. Αρτέμιο.

Όσα χρόνια και να περάσουν, όταν επισκέπτομαι τα μέρη που υπάρχουν αυτά τα ξωκλήσια, η χρονομηχανή του μυαλού μου πάντα με μεταφέρει πίσω στα παιδικά μου χρόνια, που η χαρά και η ευτυχία εξαρτιόταν από τόσο απλά πράγματα, όπως μια εκδρομή κάποιο απόγευμα σ’ ένα ξωκλήσι…!

Σημειώσεις:

Τις περισσότερες ιστορικές πληροφορίες για το άρθρο μου, τις άντλησα από μία καταπληκτική σχολική εργασία των μαθητών της ΣΤ’ τάξης του 1ουΔημ. Σχολείου της Ιερισσού, που έγινε πριν από αρκετά χρόνια (2004).