Η Ελληνικός Χρυσός είχε εκτρέψει το ρέμα που έπνιξε την Ολυμπιάδα

Για δεύτερη φορά μέσα σε τέσσερις μέρες,η Ολυμπιάδα Χαλκιδικής πνίγηκε στη λάσπη από την υπερχείλιση του ρέματος Μπασδέκη που διασχίζει τον οικισμό.

Παρ’οτι είναι νωρίς ακόμη για να εκτιμηθεί η επίπτωση του δεύτερου κύματος κακοκαιρίας, του Γηρυόνη, που χτύπησε την περιοχή το βράδυ της Δευτέρας 25/11, η μεγαλύτερη καταστροφή είχε ήδη γίνει την Παρασκευή 22/11, από ένα μάλλον ηπιότερο φαινόμενο. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου στην Ολυμπιάδα έπεσαν περίπου 100 τόνοι νερού ανά στρέμμα, δηλαδή 100 χιλιοστά βροχής. Ένα καιρικό φαινόμενο ισχυρό αλλά όχι ακραίο, με ακραία επίπτωση. Πρόσφατη διδακτορική διατριβή τεκμηριώνει ότι η έκταση του οικισμού που πλημμύρισε αντιστοιχούσε σε πλημμυρικό φαινόμενο με περίοδο επαναφοράς 1000 χρόνια. Τμήμα του ρέματος είχε εκτραπεί δύο χρόνια νωρίτερα από την Ελληνικός Χρυσός.

Η εκτροπή του ρέματος Μπασδέκη

«Έσπασαν τα αντιστηρίγματα του ρέματος Μπασδέκη στην Ολυμπιάδα» ακούμε και ξανακούμε στα τηλεοπτικά ρεπορτάζ – μια περίεργη και εκτός πραγματικότητας έκφραση γιατί το ρέμα Μπασδέκη δεν έχει «αντιστηρίγματα». Αυτό που έχει είναι μεταλλεία και μεταλλευτικές εγκαταστάσεις που σήμερα ανήκουν στην ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ. O Mπασδέκης είναι ένα έντονα τροποποιημένο ρέμα. Από κάτω του υπάρχει το υπόγειο μεταλλείο μικτών θειούχων μεταλλευμάτων της Ολυμπιάδας, το οποίο εκμεταλλεύτηκε μεταξύ 1974-1995 η ΑΕΕΧΠΛ του Μποδοσάκη και ξανάβαλε σε πλήρη λειτουργία η Ελληνικός Χρυσός το 2017. Στην περιοχή των παλαιών εκμεταλλεύσεων έχουν σημειωθεί καθιζήσεις του εδάφους, με αποτέλεσμα να εισέρχεται το επιφανειακό νερό στο υπόγειο μεταλλείο και να εμποδίζει τις εργασίες εκμετάλλευσης. Το 2017-2018, η Ελληνικός Χρυσός κατασκεύασε έργο εκτροπής του άνω ρου του ρέματος Μπασδέκη με σύστημα τσιμεντένιων καναλιών μήκους 850 μέτρων, για να εκτρέψει το νερό μακριά από την περιοχή των καθιζήσεων και το μεταλλείο. Λίγο πιο κοντά στο χωριό, ακριβώς δίπλα στο ρέμα, βρίσκεται μέρος των επιφανειακών εγκαταστάσεων του μεταλλείου όπου μάλιστα η εταιρεία είχε πρόσφατα δημιουργήσει και χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων.

Το έργο της εκτροπής βρίσκεται δυόμιση χιλιόμετρα μακριά από τη διασταύρωση της Ολυμπιάδας, σε περιοχή με ιδιαίτερα έντονο ανάγλυφο. Δεν γνωρίζουμε αν ήταν αυτά τα τσιμεντένια κανάλια που «έσπασαν», φαίνεται όμως ότι η υπερχείλιση του ρέματος ξεκίνησε από εκεί ψηλά, γιατί στην πορεία του παρέσυρε και δύο κοντέινερ της εταιρείας που ήταν εγκατεστημένα σε ασφαλές, υποτίθεται, μέρος.

Μήπως η εκτροπή του ρέματος Μπασδέκη ήταν ένα έργο «με καλό σκοπό» – την προστασία των επιφανειακών υδάτων και των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων – αλλά τραγικά αποτελέσματα; Μήπως απλά ένας τέτοιος όγκος νερού δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί από τα τσιμεντένια κανάλια μέσα στα οποία έβαλε το ρέμα η εταιρεία;

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό για την Ολυμπιάδα είναι ότι όλο το σύστημα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της έχει τροποποιηθεί από τη μεταλλευτική δραστηριότητα. Προκειμένου να δημιουργηθεί στεγνό περιβάλλον για να λειτουργήσει η εξόρυξη, τα υπόγεια νερά αντλούνται και ο υδροφόρος ορίζοντας ταπεινώνεται κατά εκατοντάδες μέτρα. Αυτό συμβαίνει εδώ και 45 χρόνια. Σήμερα, τα νερά που αντλούνται από το μεταλλείο Ολυμπιάδας ξεπερνούν τα 350 κ.μ./ώρα (εξαιρούνται οι μεγάλες βροχοπτώσεις) ενώ στην πλήρη ανάπτυξη του μεταλλείου αναμένεται ότι θα φτάσουν την τεράστια ποσότητα των 580 κ.μ./ώρα. Τα νερά αυτά απορρίπτονται στο ρέμα Μαυρόλακκα που λόγω της επιπλέον ποσότητας υδάτων έχει μετατραπεί σε κανονικό ποτάμι.

Παρότι δεν αναφέρθηκε από τα μέσα ενημέρωσης, υπερχείλισε και ο Μαυρόλακκας την Παρασκευή 22 Νοέμβρη, περνώντας πάνω από τον επαρχιακό δρόμο Σταυρού-Ολυμπιάδας ρίχνοντας ένα κομμάτι μικρότερου δρόμου που βρήκε στην πορεία του και, πολύ πιθανόν, μεταφέροντας επικίνδυνα τοξικά υλικά από τις εγκαταστάσεις της Ελληνικός Χρυσός στη θάλασσα.

Προβλέψιμη η καταστροφή

Ήταν μη αναμενόμενη η καταστροφή στην Ολυμπιάδα; Κάθε άλλο. Τα ρέματα της Ολυμπιάδας, Μαυρόλακκας, Μπασδέκης και Μπαξίνα έχουν ιστορικό σοβαρών πλημμυρικών επεισοδίων: Οκτώβριος 2000, Οκτώβριος 2006, Φεβρουάριος 2010, Σεπτέμβριος 2011, Οκτώβριος 2014, Δεκέμβριος 2014. Ωστόσο, τα ρέματα αυτά καθώς και πλήθος άλλων χειμαρρικών ρεμάτων, γνωστών για την καταστροφική τους δράση, έμειναν εκτός του Σχεδίου Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας Λεκανών Απορροής (ΣΔΚΠΛΑ) Κεντρικής Μακεδονίας (EL10). Το γεγονός αυτό επισήμαναν και τοπικοί φορείς της Βόρειας Χαλκιδικής κατά τη διάρκεια της σύσκεψης για τη δημόσια διαβούλευση του ΣΔΚΠΛΑ που έλαβε χώρα στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη, στις 19 Σεπτεμβρίου 2017. Εξήγηση δεν δόθηκε. Έτσι, ενώ είναι γνωστό από το πρόσφατο παρελθόν ότι η Χαλκιδική είναι ιδιαίτερα ευπαθής στις πλημμύρες, απουσιάζουν από το ΣΔΚΠΛΑ τα ρέματα/χείμαρροι που διέρχονται από τους οικισμούς: Σταυρός, Ολυμπιάδα, Στρατώνι, Μεγάλη Παναγία, Νέα Μάδυτος, Ιερισσός, Γομάτι. Είναι λοιπόν κροκοδείλια τα δάκρυα των εκπρόσωπων της Περιφέρειας γιατί ο κίνδυνος – από το Μπασδέκη και από άλλα ρέματα – ήταν και είναι γνωστός.

Σε διδακτορική διατριβή με τίτλο «Η πλημμυρογένεση των λεκανών απορροής του ορεινού όγκου Χολομώντα Χαλκιδικής» (2019) του Αριστείδη Καστρίδη, δασολόγου-περιβαλλοντολόγου M.Sc., εξετάστηκαν 15 από αυτά τα, ήδη γνωστά για την καταστροφική τους δράση, ρέματα/χείμαρρους της ΒΑ Χαλκιδικής που αγνοήθηκαν από το ΣΔΚΠΛΑ. Το παρακάτω σχήμα από τη διατριβή απεικονίζει τις περιοχές του οικισμού Ολυμπιάδας με αυξημένη πλημμυρική επικινδυνότητα για τα επόμενα 50, 100 και χίλια έτη.

Όλες οι χρωματισμένες περιοχές της ανωτέρω εικόνας, ακόμα και αυτές που αντιστοιχούν στη βροχόπτωση «χιλιετίας», κατακλύστηκαν από λάσπη στις 22 Νοέμβρη – και όχι μόνο αυτές αλλά και ακόμα περισσότερες (εικόνα κάτω). Όμως η βροχόπτωση που έπληξε την Ολυμπιάδα δεν ήταν σε καμία περίπτωση φαινόμενο που συμβαίνει «μια φορά στα 1000 χρόνια»

Η συγκεκριμένη διδακτορική διατριβή έκανε εκτίμηση του πλημμυρικού κινδύνου εξετάζοντας παράγοντες όπως τη μορφολογία και το ανάγλυφο της λεκάνης απορροής των ρεμάτων, τις χρήσεις γης, τη φυτοκάλυψη και τις διαστάσεις των διατομών των τεχνικών έργων που υπάρχουν στην πορεία των ρεμάτων. Δεν ελήφθη υπ’οψιν το μήκους 850 μέτρων έργο εκτροπής στον άνω ρου του ρέματος Μπασδέκη, μερικά χιλιόμετρα ψηλότερα, που μάλλον δεν ήταν γνωστό στον ερευνητή. Τα πλάνα από το ελικόπτερο που πετούσε πάνω από την Ολυμπιάδα την επομένη της καταστροφής θα φανέρωναν τι πραγματικά συνέβη αλλά δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα.

Η εταιρεία υπόσχεται ότι τα έργα της στη Χαλκιδική είναι ικανά να αντέξουν πλημμυρικά φαινόμενα που συμβαίνουν μία φορά στα 200 χρόνια. Αλλά αφ’ενός αυτά είναι πλέον πολύ συχνά, καθώς η κλιματική αλλαγή μας δείχνει τα δόντια της και αφ’ετέρου οι επιπτώσεις τους συχνά μεγεθύνονται από διάφορους άλλους παράγοντες. Επίσης ναι, το δασικό κάλυμμα είναι μια ασπίδα προστασίας για την περιοχή γιατί συγκρατεί τα νερά. Η αφαίρεσή του, είτε λόγω φωτιάς είτε για να ανοίξει ο δρόμος για μεταλλευτική εκμετάλλευση όπως στις Σκουριές, θα έχει αναπόφευκτα καταστροφικές συνέπειες. Ένα είναι βέβαιο. Τα έργα αυτά που κατασκευάστηκαν και λειτουργούν με σωρεία παραβάσεων, έργα μεγάλης κλίμακας και υψηλής επικινδυνότητας, είναι ωρολογιακές βόμβες που μπορεί να σκάσουν ανά πάσα στιγμή.

*Από το antigoldgr.org